Tuesday 29 May 2018

Ramthat Zai Leh Chalmar Zai


1. Thuhmahruai.



Mizo folk song hian Mizote nunah engtiang chiahin nge hna a thawh tih hi sawi fak a har hle a. A chhan chu, heng Mizo hla hlui kan tihte hi a lo dawng sawngtu azirin a pawimawhna leh a hlutna a danglam theih em vang a ni. Mizote hian folk song tam tak an nei a, chung zinah chuan Chalmar zai leh Ramthar zai hi a chhuak hnuhnung deuh an ni a. Amaherawhchu, heng zai pahnihte hian Mizo nuna danglamna a thlen dan erawh sawi thiam a har hle thung a ni.




Chalmar zai leh Ramthar zai a chhuah hi chuan Mizote sakhaw thar (kristiana) an hmelhriat tawh a. He sakhaw thar avang hian heng hla pahnihte pawh hi a lo pian chhuah phah reng a ni. Hetiang a nih avang hian Ramthar zai leh Chalmar zai hian Mizo nunah danglamna eng emaw a thlen lo thei lo va. Chu an danglamna thlen erawh chu a inang lo thei viau thug si a ni.



Ramthar zai hi Pathian fakna hla a nih rualin a hun laia kohhranho dona hmuh tur a awm tel tho a. Mahse, chu chuan Pathian rinna lamah pawi a khawih phak hran em em lo niin a ngaih theih a. Chalmar zai erawh hi chu Kohhranho dodalna a nih ang leh Pathian rinna lama rilru leh ngaihtuahna sawi nghing theih a nih avangin kal phung inanna tam tak an neih piah lamah, an danglamna lai tam tak a awm bawk a ni.



2. Ramthar Zai lo chhuah dan.
Ramthar Zai hi ram thar, Vanram ngaihna hla a ni tlangpui a. Kohhran inrelbawlna leh kohhran dan leh hraite deuhsawhna a awm bawk. Tlira pawlte chin chhuah a ni a, a hnuah khuangtuaha pawlten an chawi vul a. Sap hla thluk leh sap tihdan vel aia Mizo hnam nunphung chawi nung chunga Mizo hla thluk pangai kalphung zuia Pathian fak duh zawktu mi hrang hrangin an phuah belh zel a ni ber (Mizo Hla Hlui 588).



Ramthar zai hi James Dokhuma chuan 'Thiangzau' chinchhuah niin a sawi a, “An innghahna kum (1000) Lal ram leh Krista hova ram thar luah mai loh chu engmah nghah dang an nei tawh lo. Chu lal ram thar chu thu leh hlain an chawi kûr nguai nguai a…Chu an ram nghah ber awih nana an hlate pawh chu Ramthar Zai an tih phah hial reng a ni” (Zoram Tual\o Kohhran Chanchin, 32-33).



C. Chhuanvawra erawh chuan, “Ramthar zai hi a thu chu Tlanglam hla dang ang a inngaih lunglen thu chu a ni lo na a a ruangam hi Tlanglam zai ang chiaha lam kua, sawmpakhat, lam kua a nih ve vek avangin Tlanglam zai chhungkaw zingah telh ve chi niin a lang” tiin a sawi a. “Kristiante chen ve phak lohna ram thara cheng ang a an inchhal avangin Ramthar Zai an ti ta ni mai thei, Khuangtuaha pawl leh Thiangzauho phuah a ni deuh ber hlawm” (Hmanlai Leh Tunlai Mizo Hlate, 182) a ti ve bawk a.



Ramthar zaite hi kan sawi tak angin ram thar ngaih hla a ni deuh ber a, hei vang hi a ni mai thei, 'Ramthar Zai' tia hriat a lo ni ta a. Kum 2950 bawr vela phuah a ni a, a phuahtu bik pawh sawi a harsa hle a ni (Mizo Hun Hlui Hlate 232).



Ramthar zai hi 'Pen thum zai' emaw, 'Tual zai emaw an ti bawk. Hla thlûk sak nuam tak a ni a. Mizo suangtuahna leh ngaihtuahna hmanga Pathian fakna lam a ni ber. Hla thu mawi tak tak leh kristiante rinna puanchhuahna hla thu ṭha tak tak a awm. Sakhaw thar hla mah ni se a kalphung hi hla hlui ziarang a nih tlat avangin Mizo hla hlui zingah tleh a ni (Mizo Hla Hlui 588).



3. Chalmar zai lo chhuah dan.



Chalmar zai hi ṭhenkhat chuan thingpui zai an ti bawk a. Kum zabi sawmhnihna tir lama hla chhuak zinga mi a ni. Chalmara hi Cachar phaia thingpui huan pakhat hotu a ni a. Hetih lai hian he company thingpui siam hi an in lar hle a. Pathian thu awih hoten zû an bân a, thingpui an in nasa deuh va, chu chu Pathian thu la awih ve lo hoten an hmusit a, deuhsawhna hla an phuah ta a, chu hla hming atan chuan Chalmar zai an ti ta a ni (Mizo Hla Hlui 586).



Chalmar zai hi ziaka chhinchhiahna a tam lo hle a. A hunlai hian he zai hian hla an phuah tam vak lo a nih a rinawm a. Tunhnua Chalmar zai kan hmuh theih chin pawh hi hla sawm (10) chuah a ni. Chalmar zai hi kristiante phauh elna (satire) hla a nih avangin a hetih hunlai hian kristianna-in ram a la chak em em a. Chuvang chuan Chalmar zai hi duh angin a par chhuak zo ta lo a nih a rinawm.



4. Ramthar zai hla ziarang leh hawi zawng.



Ram thar zai hla ziarang leh hawi zawng hi a hla bu hming hian a hril thui hle a. A hlate hi an chen mekna khawvel ni lovin, ram lo la thleng tur ram thar an ngaihna a nih avangin he an ngaih dan leh ram thar ngaia an lunglenna an puanchhuahna hi he hlaa langsar tak chu a ni.



4.1. Ramthar zai hla ziaranga langsar tak chu lei lam aia van lam an ngaihna an puan chhuah hi a ni. A hla tam zawk han en hian hun lo la awm turin an suangtuahna leh rilru a hruai thui hle bawk. Chu an ngaihtuahna leh suangtuahna chu Mizo rilrem zawng thei tur ang berin an puang chhuak ṭhin a.



Chhandamtu kan lenna Zion-ah
Lei ram pela nun thara leng tawh hnu tan;
Lungduh inṭhen reng a awm tawh lo (Mizo Hla Hlui 596).



Kum leh thar kan tiama lei danin,
Pathian chhung leh lalram thar kan thlen hnu chuan;
A thar reng ni leh thla, kum zawng hi (596).



4.2. Ramthar zai hmanga Mizo hnam zia leh tihdan phung pho chhuah hi he hlain a tum pawimawh tak pakhat a ni a. Sapho tihdan kalsan a, Mizo tihdan phung zawm chunga Pathian fak hi a theih a ni tih he hla hian pho lang a tum bawk niin a lang.



Vangkhawpui tual nuam a zauvlaiah,
Kan hnam zaiin chhandamtu ka awi dawn e;
Ramlai zaleng zawg chu tel ve r'u (591).



Khawvel ram tinah a thang ngei ang,
Kan hnam zaiin chhandamtu kan lawm ta e;
Sual laka tlan chhuahte kan ni (592).



4.3. Ramthar zai ṭhenkhat hi ram hmangaihna hla (Patriotic song) lam hawi a awm bawk a. Heng hlaah te hian Zoram hmangaihna leh Zoram tana ṭhatna tur infuihna a rawn lang a ni.



Zoram digchhuak rawh a tlai hma hian,
Zaleng dangte'n lallai par an tlan laiin;
Vehbur khawn mual tin i hrut ngei ang (590).



Imanuela i sawm ang aw,
A tel lo chuan Zoram nalsawm a tluang lo'ng;
Maltin sawm lalpa a lo ni (590).



4.4. Ramthar zai ziaranga langsar tak pakhat chu he khawvel mawina, sum leh pai, ropuina leh finna aia Pathian a ropui zawk zia puanchhuahna a nihna hi a ni.



Tunah lei mi tana pawinawh ber,
Khawvel dan mawi sum leh pai ro thil aiin;
Lal isua rin hi a lo ni e(592).



Chutin lal thuthlung chu puang turin,
Khawvel finna thil lrh ropui zawng hi;
A tling lo, a tling lo, a tling thei lo (592).



Ramthar zaite hi Pathian hla ni mah se, inphuah elna (satire) lam hawi hmuh tur a awm bawk a. Hei hian Ramthar zaiin a huap zauzia leh a hawl kimzia chiang takin a tilang thei a ni.



A thlukah ringtu i buai em ni?
Engati nge Pathian ram thil thlawnpek hi;
Sual rim nam hiala i lo sawi le (588).



Thlangsappui zai vawr a lo ang dawn ta,
Kan hnam zaiin kan chawimawi ve tawh dawn e;
Israel naufa zaleng rual hian (590).



5. Chalmar zai hla ziarang leh hawi zawng.



Chalmar zai hi Mizo folk song zingah chuan a chhuak hnuhnung pawla mi tho a ni a. Amaherawhchu, Ramthar zai ai chuan a chhuak hmasa daih zawk. Chalmar zai hi a hla thuah hrim hrim pawh Ramthar zaite ai chuan a Mizo zawk bawk niin a lang.



5.l. Chalmar zai ziaranga langsar ber chu inphual elna hla (satire) a nihna hi a ni. He tih hun lai hian Mizoramah kristian an awm ve nual tawh a; mahse, kristian tam tak awmna karah kristian la ni ve lo tam tak an awm tho avangin, kristian la ni ve lote'n kristianho an hmuh hniamzia deuhsawh taka hlaa an puan chhuahna a ni.



Chalmar leh chalmar a dang mang e,
Keini chalmar dardawnkawnah a hawng e;
Tumse no lenga'n a fang del del (586).



Ṭinzu leh ṭinzu a dang mang e,
Nangni ṭinzu luarbawn thingpui hnahthel ro;
Tirhkoh meibula'n a dut kuwng kuang (586).



5.2. Chalmar zai zawng zawng kristiante deuhsawhna lam hawia phuah a ni vek lo va. A hla ṭhenkhat hi chu lengzem huanga khung theih a awm bawk a ni.



Tukin chhuahtlangah ka tawng si lo,
Engati nge lakdanga rolug lelte,
Ka di mual liam tur i lo dan loh?



A ṭhapin lunglen a bang chuang lo,
Chun leh zua hnehin chaltuai ka ngai e;
A thleiin lunglen i thlei dun ang.



5.3. Chalmar zaiah hian Pathian thu awih ho beihna bakah an lunglenna an phuan chhuahna hla inchhang hmuh tur a awm bawk a.



Chheih zai mawi rengin ka lung min len,
A kal ruai e ka zai vawngpui lenchawm ri;
A ṭhapin lunglen i ṭhap dun ang (586).



A ṭhapin lunglen a bang chuang lo,
Chun leh ka zua hnehin Chaltuai ka ngai che;
A thleiin lunglen i thlei dun ang (587).



6. Ramthar zai leh Chalmar zai khaikhinna.



Ramthar zai leh Chalmar zai hian inanna lai tam tak neih mah se, an danglamna tam tak a awm thei bawk a. Heng hla pahnihte hi Puma zai siper huanga mi ve ve an nih piah lamah tlar thum zai kan tih huanga khung theih ve ve an ni a. Tin, inphuah elna/intukna hla hmuh tur a awm ve vena hi a hla inlaichinna lai tiin a sawi theih bawk a ni.



Chalmar zai hla tum ber leh a khaikhawmtu ber chu kohhran beihna hla a nihna hi a ni a. Ramthar zai erawh chu kohhran beihna lam hawi hmuh tur awm ve bawk mah se, ram thar ngaihna hla a nih angin Pathiana an lunglenna leh an khawharna an puanchhuahna hi a hla khaikhawmtu lian ber a ni thung a ni. Hetiang a nih avang hian Chalmar zai hi chu intukna huanga dah mai a sual lo nia a lan laiin, Ramthar zai erawh hi chu Pathian fakna hla huanga khung theih a ni thung.



Ramthar zai aṭanga hmuh theih langsar tak pakhat chu Post Collonialism hi a ni a. A hla thluk leh a tlar tlan danah hla hlui ziarang hmang mah se, a hla thute erawh chu Post Collinialism huanga khung loh theih a ni lo va. Chutihrualin, Chalmar zai erawh chu a thluk, a hla tlar tlan dan leh an hla thu hmante hi a Mizo bik raih hian a hriat thung a ni.



7. Tlangkawmna.

Mizote nunah hian hla hi a pawimawh hle a. Hla avangin buaina nasa tak a chhuak a,
indona hialte a thleng ṭhin a ni.Chutiang nun, hla hlutna leh pawimawhna hrethiam nun neitute nunah chuan hla hi engtiang taka ropui nge a nih ang tih pawh hi sawi thiam har tak a ni reng
a ni. 



Mizote hian hla hi eng hunlai aṭanga an chin chhuah nge ni ang tih hi sawi theih ni lo mahse, hman aṭanga tun thlengin an nun kaihruai thei, an nuna bet tlat a ni tih erawh a chiang hle thung a ni.
Ramthar zai leh Chalmar zaite hi Mizo nihna puang chhuak thei hla ṭha tak an ni a. A hunlai boruak leh he hla chhuah hunlai vela Mizo nunphung hriatna atana thil ṭangkai tak a ni bawk. Tin, Ramthar zai leh Chalmar zai hi Puma zaiin nghawng a neih nasatzia tilangtu pawimawh tak an ni bawk a. Puma zai thluk ringa hla phuah thar a tamzia tilangtu an ni bawk a ni.

Mizorama kristianna a lo lut hian Mizote nunah danglamna tam tak a rawn thlen a.

Hmanlai aṭanga an lo chin ṭhan tawh an nuna thil pawimawh tak ni ṭhin zu in an bansan a. Chubakah, hla an phuah dan chenin danglamna a rawn thlen a. Mahse, Ramthar zai leh Chalmar zai hi chuan Mizo tih dan awmsa zui zelin, Mizo nihna dik tak a rawn puang chhuak leh a. Hei hi Mizote tan a hlu em em a ni.










Work Cited :

Chhuanvawra, C. Hman lai Leh Tunlai Mizo Hlate. Aizawl: JP Offset Printers. 2011.

Dokhuma, James. Zoram Tualṭo Kohran Chanchin. II Edition. 1997.

Lalthangliana, B. Mizo Hun Hlui Hlate. Aizawl: RTM Press. 1998.

Thanmawia, R.L. Mizo Hla Hlui. Aizawl: Gilzom Offset. 2012.

Tuesday 3 April 2018

Sa Lam Hla Thu

          Sa lam hla țhu hi Sa lu lam zai hrang hrang zinga pakhat a ni a. Sa lu lam zai hi Mizo hla upa pawl tak niin, eng hun ațanga rawn irh chhuak nge a nih ang tih sawi theih a ni tawh lo. Amaherawhchu, Rûn leh Țiau inkar an awm lai vela chhuak niin a rin theih.

          Sa lu lam zai hi Mizo hla hmasa pawl hlado te nen an chhuah hun a inang khat rengin a rinawm a, Sa lu lam zai hi tlema a tlai hret a nih pawhin a tlaina a tam viauin a rinawm loh. Mizo pi leh pute Rûn kam leh Thantlang vela an awm lai hian ramsa tihhlum an ching viau tawh a. Chutia ramsa an tihhlum țhin ațang chuan Hlado hi a lo chhuak a. Chutianga ramsa an tihhlum chu a lu inah an ai a, zu nen hlim takin an lawm a. Chung huna sak tur hla chu 'Sa lu lam zai' vuah a ni ta a ni.

          Mizo pi leh pute Thantlang an awm lai vela ramsa an tihhluma an sa lam zai pakhatah pawh,

Khisa tûk chhuak chhumpui zing hnuaiah,
A ki riu riau, riang lo thlawh nan a țha e,

tih hi a ni a. Heta țanga lo lang chu hmanraw țha an la nei lo va. An sakhi tihhlum ki pawh an tan chuan hlo thlawhna hmanrua țha tak a la ni ngei a ni tih hi a ni. Hetih hun lai vel hi kum 1350-1450 bawr vel a nih a rinawm

          Sa lu lam zai hi Thantlang an awm lai velin an nei tawh rinawm mah se, a tam zawk hi chu Lentlang an thlen hnua chhuak a tam tih an hla chham chhuah dan ațangin a hriat theih. Lentlang leh Țiau inkar vela an awm lai hian indo leh inthah an ching tawh a, chu huan Bawh hla a rawn hring chhuak a. A tir lamah Bawh hla leh Hlado hi an neih hrang chiah lo a nih a rinawm a. Mahse, hun a lo kal deuh a, Bawh hla leh hlado pawh an thliar hrang ta a ni.

           Mizo pi leh pute Sa lu lam zai hrang hrang neih zinga a chhuak hnuhnung ber sa lam hla țhu hi kawng hrang hrangin i han belchiang dawn ila.

          Sa lam hla țhu hi sa lu lam zai zinga a chhuak hnuhnug ber a nih angin, a chhuah kum pawh a dang ai chuan a tlai bik hle a. Thlang tlak hnua chhuak nia sawi țhin niin, kum zabi 18-na vel laia chhuak a nih a rinawm a ni.

          Sa lam hla țhu lo chhuah dan chu- Luseiho thlang tlak vel lai hian Hualhang lal Hratlianga Dulzâwl khua (tûna Farkawn) kan tihah hian Hnamte mi, pasalțha leh hla phuah thiam tak mai Rokhawliana a awm a. Ani hian fapa sa kap thei tak Thanglûnga a nei a. Thanglûnga hu farkawm ramah sial/ram sialin (Tumpang) a si hlum a. A fapa si hlumtu ram sial chu Rokhawliana chuan a va kap hlum ve leh ngat a, a lu chu a ai ta a.

           A ram sial lu aih ni chuan Rokhawliana chu a lung chhe hle mai a. A lawmpuitute tuibur al țheh pawh hmuam hlei thei lovin a țap a țap mai a. Chutia a pasal awm dan avang chuan a nupuiin a hau a, țap lova țhenrualte nen hlim taka zai ho turin a hrilh a. Rokhawliana țap pawh chu bangin, hla a phuah a, an zai ho ta zawk a ni.

          Heta Rokhawliana hla phuah selu aihnaa an sak hi Sa lam hla țhu an tih chu a ni a. Mahse, Sa lam hla țhu tam zawk hi hu Rokhawliana phuah ni lovin a hnuaah he hla thluk hmanga an phuah belh leh a nih a rinawm.

           Sa lam hla țhu zingah hian Rokhawliana phuah chu pali ni a ngaih theih a ni a. Chungte chu,

1. Sa Lam Hla Țhu Lung a fing Khuangtinhniangi
Nau ang țah bang aw i/a ti.

2. Țah luat puan ang bang ila,
Thangkhal/Tumpang lu zaiin awi i/ing.

3. Ka lam e dawhtling chungah,
A thi nghilh ni awm lo ve.

4. A thi nghilh ni awm lo ve,
Thanglûng nghilh ni awm lo ve.

          Heta Rokhawliana hla phuah bakah hian a hnua mi dang phuah belh pakua lai a awm a. R. L. Thanmawia'n 'Mizo Hla Hlui' tih bu-ah Rokhawliana hla phuah ni a ngaih theih pathum a tar lang a, chung bakah chuan mi dang phuah belh pasarih a rawn tar lang bawk. Mahse, ziaktu țhenkhat chuan Rokhawliana hla phuah bik hi pali lai an tar lan bakah, mi dang phuah belh pawh pakua lai tar lang an awm bawk. 'Mizo hla hlui' bua chuang bak hla dang pahnihte chu,

1. Hmunin zâwl chhuah keimahni.
Lâmkîl zawl chhuah keimahni.

2. Kan hmunin chuailêm thla maw.
Kan lâm zâwl chuai lem thla maw.







Bibliography :


Hrang\hiauva, Lalchungnunga. Mizo Chanchin. Aizawl : C. Chhuanvawra. 1928.


Thanmawia, R.L. Mizo Hla Hlui. Aizawl : Gilzom Offset. 2012

Sangi Inleng : Critical Apreciation.


1. Kamkeuna.

          Sangi Inleng tih hi Lalthangfala Sailo ziak a ni a. Kum 1962 khan a bua tihchhuah niin, Mizo zinga lemchan a bua tihchhuah hmasak ber a lo ni ta a ni. He lehkhabu hi Mizo lemchan a bua chhuak hmasa ber ni mah se, a țha thawkhat hle a. A hunlai ngaihtuah phei chuan a ziaktu Lalthangfala a fak loh theih loh. Thil reng reng chu a țhat tawk lohna kan en a, kan zawn chuan hmuh tur a awm lo thei lo va. Chutiang chiah chuan he lehkhabu pawh hi a sawiselna lai ngawr ngawr zawngtu tan chuan tam tak hmuh chhuah tur a awm ngei ang. Mahse, he a țhat tawk lohna phenah hian a țhatna lai tam tak a inphum ru ve bawk tih hriat a, a that lohna lai chuah hmu lian lova, a țhatna lai tam tak awm a pawh hi kan hmuh thiam ve a pawimawh hle a ni.

          Lemchan hi thil ziah harsa tak mai a ni a. A bua tihchhuah tur meuh phei chuan a beiha beih fe a ngai a. Chutianga a harsatna hre reng chung leh Mizote zinga lemchan a bua chhuah hmasak ber a nihna hre reng chung chuan he lemchan thawnthu pawh hi kan bihchiang dawn a ni.

2. Sangi Inleng lemchan bihchianna.

          Kan sawi tak angin Sangi Inleng tih lemchan thawnthu hi a zira zir chian tham a ni a. Chutiang a nih avang chuan a țhatna lai kawng hrang hrangin lo thlir ila.
2.1. A hunlai Mizo khawtlang nun a tarlang țha.

          Lemchan a ni emaw, novel a ni emaw, short story pawh ni se, a țhat leh țhat loh tehna pawimawh tak chu a hunlai khawtlang nun phung a phawk chhuak țha em tih hi a ni a. Chutiang kawngah chuan Sangi Inleng tih hi a țha thawkhat hle. Hmanlai hun ațanga tun thlenga Mizo nun ze mawi tak chu inlengte chunga țhat chhuah țhin an nihna hi a ni a. He lemchan-a Chan I-na, Lan I-naa Ngura te ina Sangi leh Hranga chugchang sawi tura Bela leh Kunga leng Sangi nu leh pain an lo chhawn dan ațang hian a hriat theih nghal mai a. Tin, hetih rual hian Mizote hi nupui pasal chung changah mipa lamin palai tira an sawi rem țhinzia a lang bawk.

          Hmanlai hunah khan hmeichhe fing leh fing lo an tehna pawimawh tak chu an inlengte an lo dawnsawn danah a ni țhin a. Hmeichhe fing chuan a inlengte tihbik nei lovin a be țha em em vek țhin a. A inlengte zingah a hmel duh zawng an lo awm a nih pawhin a tilang mai mai ngai lo va. A inlengte chu an záin zan tih lungawi takin a chhuah thei zel țhin a ni. Hetianga hmeichhe nun ze mawi tak hi he lemchanah pawh hian hmuh tur a awm a. Chan II -na, Lan II-naa Muana leh Hliri inkawm laia Muana'n Sangi chungchang a sawina, "A inleng zawng zawng saw a ngaizawng lo asin. A ngaihzawng hi hriat hleih theih loh khawpin a fing a ni" tia a sawina hi hmanlai huna hmeichhe fing leh fing lo lanna pawimawh tak a ni.

          Tin, he lemchan thawnthu rawn inher chhoh hunlaia ral khata mite nena an inbiak pawhna țha ber chu lehkhathawn a nihzia a lang bawk a. Tunlai angin hmanraw țha leh changkang tak tak a la awm loh avangin lehkhathawn hi a pawimawh hle a ni tih he lemchan ațang hian a hriat theih a ni.

          Chhiat ni țhat nia Mizo nun ze mawi he lemchan hian a rawn tarlang leh bawk a. Chan IV-na, Lan III-naa Muana ten a pu avanga vanduaina an tawh laia Dawla an khaw lama haw mai tum tawh pawh hawng ta mai lova Muante a la țawiawm tlatna hian Mizote rilru chhungrila țhatna awm chiang takin a rawn tarlang a ni.

          Chan U-na, Lan I-naa Ngura țawngkam, "Mi anga la deh thiam nu a nei lo ve mah tih naka lai a," tih hian kha tih hunlaia Mizo hmeichhiate tana la deh thiam a pawimawhzia chiang takin a rawn tarlang bawk a ni.

2.2. Mi rethei leh hausa inkar a tarlang.

          He lemchan hian mi rethei leh hausa inkar hlatzia chiang takin a rawn tarlang a. Hranga khawkhata mi awm thei fapa chu Sangi pasal atan a nu leh pa hian an duh viau laiin, Muana te ang mi pangai mai mai chu Sangi pasal atan a sawi loh Hlirin, "Midang han ti dawn ila Muana te hi an ni âwm a, hengte rei rui hi zawng; engmah pawh nei lo leh nghal" (Chan I, Lan III) tia a sawina ațang hian an retheihna piahlamah, an hmuhsit telzia chiang takin a tarlang a ni.

2.3. Țhiante inhmangaihna.

          He lemchanin a zirtir țha tak pakhat chu țhian inhmangaihna hi a ni. Chu Mizo nun ze mawi tak chu Mawii character ațangin a hmuh theih a. Mawii hian Muana leh Sangi tan theih tawp a chhuah a. Chu a beihna avang chuan kumkhua awm dun thei ngai lo tur pawh suih zawm leh an ni a. Mawii'n Muana leh Sangi tana a beihna zawng zawng hi țhian inhmangaihna entir nan chuan a tling tawk hle a ni.

2.4. Dramatic Devices.

          Sangi Inleng tih lemchanah hian Dramatic Devices hmuh tur a tam lo hle a. Mahse, Chan IV-na, Lan II-naa Muana thu sawi, "Ka pu a damlo chu a va han pawi tak em ve aw! A tar tawh si a, ka haw thei dawn bawk si lo..... Sangi'n heti hian a ti si. Ka pu damlo kher kher chu a," tia a sawi hi Soliloguy țha tak a ni a. A ziaktu hian Dramatic Devices hmang em em lo mah se, a hman chhunah chuan a hmang țha hle a ni tih a lang a ni.

2.5. A plot.

          Lemchan țhat leh țhat loh tehna pawimawh tak pakhat chu a plot hi a ni a. Sangi Inleng tih hi a plot a țha pangai hle a. Tin, lemchana a plot hi pyramid angin an entir țhin a. Chutiang chu Freytag's Pyramid tiin an sawi mai țhin. Hetiang tehna hmanga Sangi Inleng tih lemchan a plot kan en chuan, Hranga tana Bela leh Kunga'n Sangi an rawn biakna hi Exposition a ni a. Tin, Hliri'n thiam taka Muana leh Sangi inkara hem a han thlak chho vel leh Muana leh Sangi inkar pawh a hma zawng aia a khi nasa deuh deuh lai vel hi Raising Action an tih chu a ni leh a. Chutah Muana leh  Sangi inkar boruak rit chho deuh deuh a ziaawm dawn emaw tih laiin Sangi pasal neih hma ngeia Muana a pute khua ațanga haw ngei ngei a ngaih laia a pu han damlo chho țan leh lahlama Sangi hrehawm ti tawh lutuk boruak vel hi Climax a ni a. Mahse, vanneih thlak takin Sangi te inneih niin Muana a hawng hman hluah a. Chutah Sangi intihhlum tuma Sakei hliam awmna lam pana a kal tih Muana'n a han hria chhan hman ngei tuma a thawh chhuah lai vel hi Falling Action chu a ni leh a. Chutah a hmaa an buaina zawng zawngte chu chinfela a han awm tak hnu; Muana'n Sangi harsatna em em awm lova a va chhanchhuah leh Sangi pa-in an inkar buaina a han chinfel sakna lai bawr hi Catastrophy an tih chu a ni.
Tlipna.

          Lemchan hi mi puitling ziak leh chhiar thiam tawh chin chuan an ziak vek thei ngei ang. Mahse, lemchan țha leh awmze nei ziak tur erawh chuan mi bik nih a ngai țhin a. Lemchan hi tu emaw kut harh satliahina lo thai kawi ve mai mai chi lah a ni hek lo. Chutiang taka ziah har leh bei fe ngai chu kum 1960 hma lamah Lalthangfala Sailo hian a lo ziak daih tawh a. Ani hi Mizo lemchan a bua tihchhuah kawnga Mizote tana sulsutu pawimawh tak a ni bawk a ni.

          Sangi Inleng tih hi a chunga kan tarlan takte avang khian a țha ta viau e tihna a ni lo va. A țha ta viau e tihna a ni lo kan tih rual hian a chhia chu a ni chuang hauh si lo. A lemchan ziak hun leh Mizovin lemchan an hmel hriat chhoh țan hun han chhut chuan he lemchan hi zahpuiawm loh tak a ni a. Chutiang a nih vang chu a ni mahna, tun thlengin Sangi Inleng tih hi Mizo lemchan hmuh theih chinah chuan a țha berte zinga mi a la ni ta reng a ni.












Bibliography :
Department of Mizo (Mizoram University). Theory of Literature. 2nd Edtn. Aizawl : Department of Mizo, Mizoram University, 2016.
Laldinmawia, H. Literature Lamtluang. Pune : Creati Ventures. 2015.
Renthlei, Nununa. Basic Terms of Drama. Booklet. 2015.
Sailo, Lalthangfala. Sangi Inleng leh Liandova te Unau. 8th Ednt. Aizawl : Zomi Book Agency. 2010.




Mizo Romantic tales-a a chantunu leh changtupa te awm dun theih loh chhan.


1. Thuhmahruai.

         Mizovin folktales kan neih zinga lian tak pakhat chu romantic tales hi a ni a. Heng romantic tales te hian kalphung in ang tak tak an nei hlawm a. Chung an kalphung in ang tak zinga hmuh theih langsar deuh chu a changtunu leh changtupa te awm dun theih lohna hi a ni a. Mizo romantic tales-ah hian a tir lamah buaina leh harsatna avanga changtu berte awm dun theih lohna tam tak awm mah se, a tawpa hlim taka an awm dun theihna hmun tur a awm tho bawk a ni.

          Mizo Romantic tales te hi ziaka hmuh theih chinah chuan 20 bawr vel a awm a. Tin, tunhnua ziak hmuh tur awm tawh si lo, tunhma lama \awngkaa an lo inhlanchhawn \hin ngei, mahse; tunhnua hriat tak si loh a awm a rinawm bawk a ni. Tun dinhmuna romantic tales ziak kan hmuh theih langsar zual deuh te chu,

1. Aithangveli leh Thlirhranthanga.
2. Awmholeri.
3. Chawngvungi leh Sawngkhara.
4. Chawngmawii leh Hrangchhuana.
5. Dari leh Fiara.
6. Dardini leh Duhmanga.
7. Dar\hiangi leh Chertuala.
8. Khuang\hahnimi leh Thangliana.
9. Lasiri te leh Thangsira te Unau.
10. Lianchhiari leh Chawngfianga.
11. Laltheri leh Chalthanga.
12. Lalhniangi leh Thangzawra.
13. Mêngtângi Liandânga.
14. Ngunchiangi leh Hretaia.
15. Siali leh Vuaia.
16. Tlingi leh Ngama.
17. Tumchhingi leh Raldawna.
18. \uanpuii leh Chhawrtuineihlala.
19. Tualvungi leh Zawlpala.
20. Thanghniangi leh Chalkunga.

tihte hi an ni a. Kan sawi tak angin heng kan tarlan bakah hian Mizo romantic tales hi a dang a la awm ngei a rinawm a. Mahse, tun\umah chuan a chunga kan tarlan tak chin ațang chauh hian Mizo romantic tales-a a chantunu leh changtupa awm dun theih lohna chhan kawng hrang hrangin kan thlir dawn a ni.

2. Mizo romantic tales-a a changtunu leh changtupa awm dun theih lohna chhante.

          Hmangiahna hi chi hrang hrang a awm a ni tiin kan sawi \hin a. Chu hmangiahna chi hrang hrang zingah chuan nula leh tlangval inhmangiahna hi a ropui ber tia sawi tur ni chiah lo mah se, kan sawi rik ngun ber erawh a nih a rinawm. Chutiang taka mihringte nuna pawimawh nula leh tlangval inhmangaihna avang chuan thil tam tak a thleng thei a. Chutihrualin, thil thleng ngei ngei tura ngaih pawh a thlen loh phah fo reng bawk a ni.

         Mihring (puitling) nih chuan inhmangiaha, chhungkua dina, fanua rochante nena hlim taka cheng za tura ngaih kan ni \hin a. mahse, he khawvelah hian harsatna eng emaw avanga inhmangaih tak cheng dun thei ta lo sawi tur an awm nual bawk a. Chung inhmangaih takte inkara harsatna avanga awm dun theih lohna chhan hrang hrang te chu Mizo romantic tales ațangin kan zir chiang ang a. Tin, hetihrual hian, hlim taka awm dun ve úk tawk si, a hnua eng emaw vanga awm dun hlen thei ta lo an awm nual bawk a ni.

2.1. Nu leh pa, û leh nau te avanga awm dun theih lohna.

          Mihring nun kalphungah chuan chhungkua kan din a, Chu chhungkua a\ang bawk chuan chhungkaw dang din chhawn leh zel tura ngaih kan ni fo laiin nu leh pa, û leh naûte avangin harsatna tam tak a thleng fo \hin. Chu harsatna avang chuan inhmangaih takte pawh pàwh \henin an awm fo \hin a. Chutianga nu leh pa, û leh naute avanga inhmangaih takte awm dun theih lohna chu Mizo romantic tales-ah 'Dardini leh Duhmanga' thawnthu te, '\uanpuii leh Chhawrtuineihlala' thawnthu te, 'Laltheri leh Chalthanga' thawnthu te, 'Lalhniangi leh Thangzawra' thawnthu te, 'Dari leh Fiara' thawnthu leh Khuang\hnahnimi leh Thangliana' thawnthu te a\angin a hmuh theih a ni.
'Dardini leh Duhmanga' thawnthuah hian anni pahnih hi inhmangaih hle mah se, an inkarah Duhmanga nu leh pa hian buaina leh hatsatna an siam sak char char reng a. Duhmanga nu leh pa hian an fapa nupui atan Saikii an duh tlat a. Mahse, Duhmanga chuan Saikii lam reng a hawi thei der bawk si lo va. Duhmanga hian Dardini a duh thluk ngang bawk si avangin nupui atan a nei lui ta hial a. Mahse, Duhmanga awm loh apiangin a nu leh pate chuan Dardini chu an lo mâ a. An fapa nupui atan chuan Saikii an lo neih sak \hin a. Chutiang buaina chu an tawh tak fo avangin a tawpah zawng Dardini nu chuan a fanu chu khaw dangah a pempui daih a. Chuta chin chu Duhmanga leh Dardini pawh chuan awm duh tih an nei ta lo a ni.

          '\uanpuii leh Chhawrtuineihlala' thawnthu-ah pawh anni pahnih hi  hun rei vak lo chu an awm dun zet nâ a. Mahse, Chhawrtuineihlala nu vangin an awm dun zui thei ta lo a ni. \uanpuii te chhungkua hi hausa tak mai an ni a. Mahse, ral an hlauh avangin Chhawrtui khuaah an raltlan a. Chu khuaa tlangval hmel\ha tak Neihlala nen chuan an innei a. Mahse, tunhma lama \uanpuii \hi awrhna char khir uah chu Neihlala nu chuan phar a nih ringin a ten tlat a. Chutianga chhungkaw nu berin rilru a put tlat avang chuan \uanpuii leh Neihlala pawh chu an in\ha \hen phah hial a. Mahse,  \uanpuii nghawng vel phar emaw a lo tih \hin chu a nih lohzia Neihalala nuin a han hriat chhuah meuh chuan a lo tlai leh tawh si a. Neihlala nu avang chuan nupa hlim tak ni thei tur \uanpuii leh Neihlala pawh chu an awm duh theih loh phah ta a ni.
'Lalthei leh Chalthanga' thawnthu a\angin û leh naute avanga awm duh theih lohna kan hmu bawk. Laltheri hi Sailo lal ropui tak Lalsavunga fanu a ni a. Mahse, Laltheri hian hnamchawm tlangval Chalthanga a hmangaih tlat si a. Chutia Laltheri leh Chalthanga an inhmangaih hle a ni tih Laltheri nu\ate'n an han hriat meuh chuan an lungawi lo hle a. An ropuina tichhetu nia ngaiin Laltheri nu\ate chuan Chalthanga chu an that ta a ni.

          Thangzawra an a hmangaih em em Lalhniangi chu a pa avangin a neih theih loh phah bawk. Lalhniangi leh Thangzawra hi kum khat chhuak naupan lai a\anga inngaina tak an ni a. Chutah, nupui pasal nei rual an lo nih chuan an pahnih hian inneih zai an rel ve a. Lalhniangi nu leh pate chuan an fanu man atan silai an ngen a. Mahse, Thangzawra pa chuan Lalhniangi man atana an silai han pek ngawt mai chu a lo phal lo nasa mai si a. Chumi avang chuan Lalhniangi leh Thangzawra chu an awm dun theih loh phah ta a ni.
'Dari leh Fiara' thawnthuah chuan Fiara hi hmeithai fa a ni a. Hetih lai hian an khaw nula hmel\ha tak Dari nen an inngaizawng a. Hun rei tak an inzui hnu chuan Fiara hian Dari chu nupuia neih a han rilruk ve a. Mahse, Dari nu leh pate chuan an fanu chu hmeithai fa mai neih atan chuan an phal bik si lo va. Chuvang chuan Dari leh Fiara chu an inneih loh phah ta hial a ni.

          'Khuang\hahnimi leh Thangliana' thawnthu-ah pawh anni pahih hi nula leh tlangval fel tak ve ve an ni a. Chubakah, an pahnih an inhmel duhin, nupui pasala insiam hial an rilruk a. Mahse, Thangliana hi an chhungkua an lo retheih ve deuh a. Khuang\hahnimi man tur a neih mai loh avangin aman atana an pawm ngei tur Saingho neih theih dan tur a ngaihtuah a. Chutia Thangliana Saingho neih tuma ram lama a thang hlan chuan Khuang\hahnimi chu nu leh pate'n a duh lo chung khual khaw tlangval an neih luihtir a. Chumi avang chuan anni pahnih pawh hi an awm dun theih loh phah ta a ni.

          Heng kan sawi tak a\angte hian Mizo Romantic tales-ah hian nu emaw, pa emaw, a nih loh pawhin û leh naute avanga inhmangaih tak pahnih awm dun theih lohna a thleng fo a ni tih a lang a. Tin, chhungte avanga buaina eng emaw tawk ve tho si, mah se, chu buaina chuan an awm dun theih lohna tur khawpa pawi lian tham em em khawih lova a hnua awm dun leh thei sawi tur a awm bawk.

2.2. Hmelma avanga awm dun theih lohna.

          Mihring nun hi tluang takin a kal pur pur reng thei lo va. A chang chuan tute emaw inkarah hmelma an rawn tlazep a. Chu hmelma avang chuan buaina leh harsatna tam tak a thleng /hin a ni. Mizo romantic tales-ah pawh hian a changtunu leh changtupa te inkarah hmelma an rawn tlazep a. Chu hmelma avang chuan a thawnthua changtunu leh changtupate chu an awm dun thei lo /hin a ni. Chutianga Mizo romantic tales-a hmelma avanga awm dun theih lohna lo langte chu - 'Lasiri-te leh Thangzaia-te Unau thawnthu leh 'Lianchhiari leh Chawngfianga' thawnthute hi a ni.

          'Lasiri-te leh Thangzaia-e Unau' thawnthu kan en chuan heng unau pahnihte hi an inngeihin, an inngai em em a. Heng unau pahnihte hi hmun hrang daiha awm ni mah sela an inlen pawh fo /hin. Hetianga unau pahnih inlen pawh fo /hinte hi Bakvawmte pu chuan a lo awt ve em em /hin a. Ni khat chu Thangsira-te unau len hmain Bakvawmtepu hian a lo kal khalh a. Chuta /ang chuan heng unau pahnihte inkar hi a lo buai chho /an a. An inkarah awm dun theih lohna hial a lo thlen phah a ni.

          'Lianchhiari leh Chawngfianga' thawnthuah pawh Lianchhiari leh Chawngfianga hi an inngainain, an inthlahlel em em /hin a. Lianchhiari hi lal fanu niin, Chawngfianga erawh hnamchawm tlangval mai mah ni se, Lianchhiari nu leh pa remtihnaa nupui pasal atana insawi rem an tum a. Nimahsela, Chawngfianga palaite hian Chawngfianga an itsik avangin thu dik lo tak tak hmangin Chawngfianga te chu an sawi /haih a. Khaw danga pem chhuah ngai hial khawpin an siam a. Hetianga palai sual takte avang hian Lianchhiari leh Chawngfianga chu an awm dun theih loh phah ta a ni.

          Nula tlangval inhmangaihna kawngah hian hmelma leh dotu tam tak an awm /hin a. A chang chuan chung hmelma te avang chuan thil /ha lo ber thlengin a tleng fo /hin a ni tih Mizo romantic tales a/ang hian a lang chiang hle a ni.

2.3. Rethei leh hausa inkar zau lutuk avangin.

          Hman ata tawh tun hnu thleng hian sum leh pai hausakna hian thil a tithei em em /hin a. Tin, mirethei leh hausa inkar zauh zia hi tunlai ai mahin hmanlai hunah khan a lo zau zawk emaw chu aw a tih theih bawk a ni. Hetianga rethei leh hausa inkar zauh avanga mi pahnih inhmangaih takte awm dun theih lohna Mizo romantic tales-a lo langte chu - 'Laltheri leh Chalthanga' thawnthu te, 'Thanghniangi leh Chalkunga' Thawnthu leh 'Dari leh Fiara' thawnthu a/angte hian a hmuh theih a ni.
Laltheri leh Chalthanga hi an induhin, an inngai em em a. Mahse, Laltheri hi Sailo lal fanu a ni a. Chutihlaiin, Chalthanga erawh hnamchawm tlangval mai a lo nih si avangin; Sailo lal fanu leh hnamchawm tlangval rethei ve tak awm dun chu Laltheri û leh naute chuan an remti lo va. Chuvang chuan Chakthanga thatin, Laltheri leh Chalthanga hi an awm dun theih loh phah a ni.

          'Thanghniangi leh Chalkunga' thawnthu-ah pawh Thanghniangi hi Khawnglung khaw lal khawnbawl fanu a ni a. Chutinrualin, Chalkunga erawh hmeithai fapa khaw daifema rethei taka khawsa ve mai mai an ni si a. Chu an inkar zau lutuk avang chuan Chalkunga tan chet lak ve ngaihna a awm lo va. Inhmangaih tak ni siin, retheihna leh hausakna chuan an pahnih inkarah ramri a kham phah a. Chalkunga hi mi hausa fa ve bawk lo ni sela chuan hlim taka awm dun nghal mai thei tur buaina leh harsatna tam tak an tawh phah a ni.

          Dari leh Fiara pawh hi nula leh tlangval inhmangaih tak an ni a. Mahse, Fiara hi hmeithai rethei tak fapa a nih avangin Dari nu leh pate chuan an fanu pasal atan hmeithai fa han neihtir mai chu an phal lo va. Heng thil avang hian Dari leh Fiara chu an awm dun theih loh phah bawk a ni.

          Hmanlai hunah khan mi neinung, khaw khat awm thei chhungkua, mite pawhina an awh nih khan an tan a pawimawh em em a. Khaw khata nula leh tlangval inhmangaih takte pawh a tu emaw zawk an retheih avanga hlim taka awm dun tura ngaih awm duh thei ta lo an awm nuk ang tih Mizo romantic tales a/ang hian a lang chiang hle a ni.

2.4. An pahnih inkar duhthlanna avangin.

           Nupui pasala inneih tawh hnu a ni emaw, nulat tlangval inngaihzawn lai emaw pawh ni se, induha la inhmangaih reng tho sia eng emaw an inkara thil thleng a awm avanga awm dun hlen thei ta lo Mizo romantic tales-ah hian hmuh tur a awm a. Chutiang thawnthu chu - 'Chertuala leh Dar/hiangi' thawnthu te, 'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthu leh '/uanpuii leh Chhawrtuineihlala' thawnthu te hi an ni.
Dar/hiangi leh Chartuala hi hun rei tak chhung an inneih hnuah pawh fa reng reng an nei thei lo va. Anni pahnih hi induhin, inngai hle mah se Chertuala hian fa a awm tlat si avangin inhmangaih tak chungin an pahnih inkar chu an chhu chat a. Kum tam liam hnuah an pahnih chuan intawng lehin la inhmangaih hle mah se, an insuih zawm lehna daltu a awm tlat tawh avangin awm dun leh chak tak chungin an in/hen hlen ta a ni.

          'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthuah pawh Tualvungi leh Zawlpala hi nupa inhmeh tak leh inngeih tak an ni a. Chutianga nupa hmel/ha tak chu Vai lalpa Phun/iha zin vei vakin a tawng fuh hlauh mai a. Phun/iha chuan Tualvungi chu hmel/ha a tih em avangin Zawlpala hnenah a nupui nge a farnu zawk tih a zawhna chu Zawlpala chuan a farnu angin a chhal a. Chutah Zawlpala chuan a inchhuanna avangin duh a thlang sual a. Chumi avang chuan nupa hmel/ha leh inhmangaih takte chu an inkar pawh /hen a nih phah a ni.
Tin, /uanpuii leh Chhawrtuineihlala pawh hi nupa nia an inneih tawh hnuah Neihlala nu-in /uanpuii a ngeih loh em avangin /uanpuii leh Neihlala chu an in/hathen phah hial a. A hnuah inchhirnate han awm ve bawk mah se, an awm dun thei tak tak ta lo a ni.

          Heng thawnthu a/ang hian nupui pasala innei zet tawh, mahse; eng emaw harsatna an inkara lo thleng avanga innei hlen thei ta lo an awm /hin a ni tih chiang takin a hriat thei a ni.

2.5. Thihna avanga awm dun theih lohna.

          Mizo romantic tales-a a changtunu leh changtupa awm dun theih lohna chhan lian tak pakhat chu thihna hi a ni. Chung thihna avanga awm dun theih lohna thawnthute chu - 'Chawngvungi leh Sawngkhara' thawnthu te, 'Dardini leh Duhmanga' thawnthu te, 'Tlingi leh Ngama' thawnthu te, 'Laltheri leh Chalthanga' thawnthu te, 'Awmholeri leh Hau/huama' thawnthu bakah 'Mêngtângi leh Liandanga' thawnthu te hi an ni.

          Heng Mizo romantic tales-a thihna avanga awm dun theih lohna lo langah hian nupui pasal atana inneih zet tawh hnua thihna avanga hlim tluan ta lo an awm a. Nupui pasal neih tawh hnua hlim tluan ta lo, thihna in a pawh /hen tak thawnthute chu - 'Chawngvungi leh Sawngkhara' thawnthu te, 'Dardini leh Duhmanga' thawnthu leh 'Tlingi leh Ngama' thawnthu te hi a ni a.

          Tin, nupui pasal atana la invuan lo, inngaihzawn laia inhmangaih tak pahninte inkara a tu emaw zawk thihna avanga awm dun theih lohna thawnthu a awm bawk a. Chung thawnthute chu -'Lalthei leh Chalthanga' thawnthu te, 'Awmholeri leh Hau/huama' thawnthu bakah 'Mêntângi leh Liandanga' thawnthute hi an ni.
Thihna hi eng hunah pawh mihringte  chunga thleng thei reng a ni a. Chu thihna nun rawng tak chuan û leh nua, nu leh pa, chhungkhat laina bakah tu emaw inhmangaih takte inkarah inrin loh laiin a lo thleng thut /hin a. Hetianga thihna a lo thlen tawh chuan tawrh thiam a harin, a na duh hle /hin. Chu thihna avanga in/enna chu a lungchhiatthlak em vak pawh chu a ni mahna, thihna avanga in/henna hi Mizo romantic tales-ah pawh hian hmuh tur a awm nual phah reng a ni.

2.6. Chhan dang hrang hrang vangin.

          Heng a chunga kan sawi lan bakah hian Mizo romantic tales-ah hian a changtute hi chhan dang hrang hrang avangin an awm dun loh phah fo /hin a. Chung chhan dang hrang hrang avanga an awm dun theih lohna chhana mawhpuh theih awmna thawnthute chu - 'Dar/hiangi leh Chertuala' thawnthu te, 'Tlingi leh Ngama' thawnthu te, 'Chawngmawii leh Hrangchhuana' thawnthu te, 'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthu bakah 'Lahniangi leh Thangzawra' thawnthu te hi an ni a. Mizo romantic tales-a chhan dang hrang hrang vanga an awm dun theih lohna te chu.

2.6.1. Fa neih theih loh avanga awm dun theih lohna.

          'Dar/hiangi leh Chertula' thawnthu-ah hian fa neih theih lohna avanga awm dun theih lohna a lang a. Dar/hiangi leh Chertuala hi nupa induh leh inhmangaih tak ni mah se, anni pahnih hian fa an nei thei lo va. Nupa ni ve si, chutianga fa han neih loh ngawt mai chu Chertuala hian a ngaingam lo va. Inthlahlel tak chung siin an inkar thu an tihtawp phah ta a ni.

2.6.2. Mithi tawh leh damlai la nih avanga awm dun theih lohna.

          'Tlingi leh Ngama' thawnthu-ah hetiang thil thleng hi a hmuh theih a ni. He thawnthu-ah hian anni pahnih hi nupa hlim tak ni mah se, Tlingi chuan Ngama chu a boral san hlauh mai a. Ngama chu lungleng taka a awm hnuin Tlingi awmna mithi khuaah a kal thei hluah mai a. Mahse, Ngama chu damlai a la nih tlat avangin awm dun thei an ni lo va. Chuvangin Ngama chuan Tlingi chu khawvel lamah a letsan leh ta a ni.

2.6.3. Lei do nei khua an nih avangin.

          Hetianga lei do nei khua neih avanga inhmangaih takte awm dun theih lohna hi 'Chawngmawii leh Hrangchhuana' thawnthu-ah a hmuh theih a ni. He thawnthuah hian Chawngmawi te khua leh Hrangchhuana te khua hi khaw inhal tak an ni a. Chuvang chuan he'ng mi pahnih inhmangiah takte hi a ruka an inhmuh a ngai phah fo a. Chutianga a ruk a rala che /hin ta na ná ná chu a lo rei deuh hnuah an che fuh reng thei lo va. Chuvang chuan an awm dun theih loh phah mai bakah an nunna hialin a chan phah ta a ni.

2.6.4. Chapona avanga awm dun theih lohna.

          Hetiang thawnthu hi Mizo romantic tales-a 'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthu a/angin a hmuh theih a ni. He thawnthu-ah hian Tualvungi leh Zawlpala hi tlangval hmel/ha tak an ni a. Vawi khat Vai lalpa, Phun/iha zinin Tualvungi hi a hmu fuh hluah mai a. Nupui atana a duh em avangin Zawlpala hnenah a nupui nge a niha a farnu zawk tih a zawt a. Chutah Zawlpala chuan hmeichhe hmel/ha tak Tualvungi, nupui atana a nei chu a inchhuang a, a chapopui em avangin a nupui chu a farnu angin a chhal a. Chuta Zawlpala chapo-na avang chuan Tualvungi leh Zawlpala te chu an awm dun theih loh phah a ni.

2.6.5. Man leh mual inrem theih loh avanga awm dun theih lohna.

           'Lalhniangi leh Thangzawr' thawnthu-ah hetiang thil thleng hi a hmuh theih a ni. Lalhniangi leh Thangzawra hi naupan lai a/anga lo inngaina tawh an ni a. Nupui pasal nei rual an han nih chuan inneih zai an rel ve a. Mahse, Lalhniangi nu leh pate hian an fanu man atan silai a ngên tlat a. He an thil phut hi Thawngzawra pa-in a lo pe phal mai bik si lo va. Chuvang chuan Lalhniangi leh Thangzawra hi an awm dun theih loh phah ta hial reng a ni.

Tlipna.

          A chunga kan tarlang tak a/ang hian Mizo romantic tales-ah hian a changtute inhmangaihna thawnthu hi a tawpah lungchhiatthlak taka tawp a tam hle a ni tih a lang a. Hei hian hmanlai hunah khan inhmangaih tak takte inkarah hian harsatna tam tak a thleng /hin a ni tih a tarlang chiang hle a. Hetihrual hian, mihring nuna hmangaihna pawimawhzia a hriat theih bawk.

          Tin, Dinhmun inthlauhna hian mi pahnih inkara inhmangaihna lo piang chhuak tur a dang zawh lohzia bakah, he khawvelah hian inkawp tur renga duan an ni emaw tih mai tura pawn lam lan dan a/anga inhmeh sa em em an awm bawk a ni tih Mizo romantic tales a/ang hian a hriat theih a. He khawvelah hian mihring nun hi tluang takin a kal pur pur thei lo a ni tih te, lungngaihna phenah hlimna a awm a, hlimna phenah lungngaihna awm thei bawk a ni tih hi Mizovin hmangaihna thawnthu kan neih a/ang hian a zir chhuah theih bawk a ni.











Bibliography :
Dahrawka, P.S. Mizo Thawnthu, 4th ednt. Aizawl : Thankhumi. 1994.
Hrang/hiauva, Lalchungnunga. Mizo Chanchin. 2nd ednt. Aizawl : C. Chhuanvawra. 2011.
Lalruanga. Dr. Mizo Thawnthu Zirzauna. Aizawl : Zomi Book Agency. 2000.
Lalthanhliana, B. Pipu Zunleng. 2007.
Nuchhungi. Serkawn Graded Readers. Mizo Thawnthu. 2013.
Thanmawia, R.L. Mizo Hnahthlak Thawnthu Vol-II. Aizawl : Dindin Heaven. 2009.
Vanlallawma, C. Hmanlai hian mawm. Aizawl : Zamzo Publishing House. 2000.

Sunday 8 October 2017

Mizo Criticism-ah C. Lalawmpuia Vanchiau.

1. Criticism chu eng nge a nih.
          Criticism hi Greek țawng 'Krinaw' tih leh 'Kritikos' tih ațanga lak a ni a. 'Krinaw' tih awmzia chu 'To Judge' (endik) tihna a ni a, 'Kritikos' tih chu 'Judgement' (ngaihdan sawina) tihna a ni (Literature Lamtluang 316). Criticism han tih hian thil va sawiselna lam ngawr ngawr a kawk kher lo va. sawisel ngai sawisel bakah a țhatna lai va hai lan thlengin a huam thei vek a. Chuvangin, Criticism han tih hian a Mizo țawng chuan 'Fakselna' tih hian a fiah ber awm e.

          Criticism hi a awmzia phawk chhuak thei turin kawng hrang hrangin mi tam takin an hrilh fiah a,

          T. S. Elliot chuan, "Criticism chu mi thu leh hla ziak chhui a, ziak ve veka a țha leh țha lo laite tarlan a, coment kan siam vena lai hi a ni" a ti a (317).

          Mathew Arnold chuan, "Hleih bik nei lova, khawvela kan thil hriat leh ngaihtuahte awmze neia ziar chian leh thehdarh hi a ni" a ti bawk (317).


  1. 2. Mizo Criticism bul țan chhoh dan.

          Criticism lo ințanna hi a rei tawh hle a. Greek hun laia Plato-a te bul lo țan tawh chu rawn kal chho zelin, hun leh kum tam tak a vei hnuah Mizote pawhin an lo hmelhriat chho ve țana a. Amaherawh chu, Mizote zinga criticism lama a bulțantu tak erawh huai taka sawi fak ngam a ni lo thung. Hun hmasa lamah Criticism rawngkai eng thu thu emaw chu a chhuak ve zeuh zeuh a. Mahse, a thawh hlawk ber leh criticism tak tak rawn chhuahna chu kum 1960 hnu lam hreta 'Literary Debate' awm hi a ni.

          He 'Literary Debate' hi a bulumtu ber chu J. F. Laldailova a ni a. Ani hian Mizo țawnga Bible lehlina Mizo țawng ziak dan dik lo leh Zosapthara hla chungchanga a ngaihdan a sawina hi he debate boruak siamtu ber chu a ni.

          He debate hi Mizo criticism-a bung thar pawimawh tak mai a ni a. J. F. Laldailova leh Zikpuii Pa te hian Mizo criticism bul intan chhoh laia hlawk taka tha an rawn thawh hnu-ah mi tam takin criticism lam an rawn awn chho zel a. Tunah phei chuan Mizo zingah Critics țha țak tak sawi tur an awm ta nual reng a ni.

3. Criticism lamah C. Lalawmpuia Vanchiau.
          Mizote zingah critics țha tak tak an awm a. Chung critics zinga mi leh Mizo criticism lama thawh hlawkte kan sawi apianga a hming kan sawi hmaih hauh loh tur chu C. Lalawmpuia Vanchiau (Op-a) hi a ni. C. Lalawmpuia hian Mizo literature tan a thawh hlawk hle a, criticism lamah phei chuan hnuhma lian tak tak a hnutchhiah nual a ni. Ani hian thu leh hla a biahchianna (criticism) hi a bu zawng pawhin bu hnih lai a khawr pum ta reng mai a. Lehkhabu lam chauh ni lo chanchinbu lamah pawh a kut chhuak tam tam hmuh tur a awm bawk a ni.
          Literary Criticism lama C. Lalawmpuia kut chhuak a bua kan hmuh theih chu 'Tapchhak Theory' tih leh 'Rambuai Literature' tih hi a ni a. Tapchhak Theory-ah hian Literary Criticism paruk lai mai a dah a. Rambuai Literature phei hi chu Mizo-in criticism bu an neih țhat berte zinga mi a ni.
          C. Lalawmpuia Mizo Criticism tana a țangkaina kan sawi tak tak hmain; amah hi Central University of Hyderabad ațanga M.A leh M.Phil, English Literature-ah leh Comparative Literature-ah a zo a nih avangin Mizo Literary Criticism-a a kut chhuak hi belhchian a dawl hle ang tih hi a hriat theih nghal mai awm e.

4. Mizo Literary Criticism-a C. Lalawmpuia kut chhuak bih chianna.
          Criticism lama C. Lalawmpuia kut chhuakte hi a mal te tea chipchiar taka khawih vek sen a nih loh avangin a pawimawh lai (kan sawi lan tak lohte hi a pawimawh ta lo e tihna lam ni lovin) han lawr khawm i la.

          4.1. "Indian Army Rape Us/Indian Army Take Our Flesh" he thu hian eng nge a sawi tum tih chu Mizote tan chuan chal kawlh pen ang fawka chiang a ni ngei ang. Kum 1966 ațanga Zoram buai rawn ințan chhovin Mizote pawn lam leh chhung lam thlenga nghawng a neih nasat dan chu ngaihtuah nawn fo atan pawha it awm loh tak a ni. He buainaa thilthleng C. Zama ziak 'Zoram A Țap' tih chu C. Lalawmpuia hian Literary Criticism huang ațangin a rawn bih chiang ve leh a. Khang hun lai khan Zoram hi a lo țap ngei a ni tih chu C. Zama'n Mizo fate a lo hlui tawh chu a aia chiang zawkin Zofate thinlungah a rawn tuh thar leh a. Mizo literature tan hmasawnna ni chungin, Mizo tan chuan literature chauh a nih loh zia a rawn tilang chiang hle a ni.
          C. Lalawmpuia'n 'Zoram A Țap' tih C. Zama ziak a criticise hnua Zofate thu a hnut chhiah hi Mizo tan chuan hriat reng tlak a ni.
          "Utopian dreams hi suangtuahna leh ngaihruatna khawvel ang leka ngaih ni mah se, a taka thleng thei a ni. A thlen țhin dan erawh lawmna aia țahna ti tamtu a ni chawk..... Buaina hre hman lova piangte hi kan vannei a ni thei e, nimahsela Zoram buai chhui kir changa awmnem zawkte tawrhna leh an tawrh dan zu inhmeh bel hian rilru a nghawng let chu NA duh deuh mai a nia!.... An tawrhna zo-zai kha țhangtharte hian kan tuarpui ve tak zet a, khaw eng hmu theia kan awm chhan pawh mipui tawrhna vang chauh a ni. Eng dang vang mah ni lovin (Tapchhak Theory 40-41).

          4.2. Rambuai chungchang kan sawi ta sa sa rambuai lam bawk han thlur leh i la. Mizoram buai rawn ințanna MNF independent movement kha a tițhang duangtu pakhat chu Rokunga'n Kal-rem hla a phuah 'Harh ru! Harh ru! Zoram i tlai ang e,' tih kha a ni a. Mahse, kha ram buai khan Zoram a nghawng nasat em avangin a hnuah Rokunga kha inthiam lohnain a khat leh deuh ta ni ngeiin C. Lalawmpuia hian a hria ni ngei tur a ni, a thih dawna a hla phuah ' Ka Pianna Zawlkhawpui' tih hla hi kum 1966 hnu lama mite a addressed- na a ni em? (Ramnbuai Literature 23) tih zawhna a rawn siam a. Heta C. Lalawmpuia zawhna siam hi ngaihtuah tham fe niin a lang.

          C. Lalawmpuia hian Rambuai Literature ah hian rambuai laia thu leh hla tam tak rawn piang chhuakte chu a rawn tarlan bakah a theih ang angin a rawn zir chiang a. He rambuai literature a zir chianna hi Mizo fate tan chuan rohlu, Mizo literary criticism lama hmasawnna pawimawh tak a ni.

          4.3. "Mizo-te hi kan lo mawl reng em?" He zawhna hi 'Zoram Varțian' Lalhruaitluanga Ralte ziak leh 'Pasalțhate Ni Hnuhnung' C. Lalnunchanga ziak hmangin a rawn zir chiang a. Heta C. Lalawmpuia zirchianna ațanga lang chiang tak chu Mizote hi hnam huaisen, Hnam ropui tak Kumpinu Sawrkar hmaah pawh zam ngai lo an nihzia chiang takin a rawn lantir a. Tin, a chak lo zawkte hneh chhuha awm a, a ram leilung fate'n anmahni history zahve chauh hriata, a țha lam tihlana, a chhe lam thup bo hi postcolonial literature thupui pakhat a nihzia a rawn pho lang bawk (Pasalțhate Ni Hnuhnung 45).
          C. Lalawmpuia hian 'Zoram Varțian' tih leh 'Pasalțhate Ni Hnuhnung' tih a bihchianna ațangin Mizo ze ropui tak mahni induh tawkna leh hnampui zia dik tak, mahni salte chungah pawh țhat chhuak thei mi an nihna a rawn phawrh lang a. Chutih rualin Mizo history hi siam țhat ngai tam tak a awmzia leh a ruka thil inthup tam tak a awmzia a rawn phawrh lang bawk a ni.
          4.4. "Tawia thlahrag nge, Kawla thlahrang?" Lalzuithanga ziak 'Thlahrang' tih chhiar tawh tan chuan zawhna awm thei tak a ni ngei ang. 'Thlahrang tih C. Lalawmpuia zirchianna ațanga lang chiang tak chu Mizo thu ziaktute lo  thiam ve zia hi a ni awm e. Lalzuithanga 'Thlahrang' ziah hi a ngaihnawm piah lamah zir chhuah tur leh zir chian ngai tam tak a awm a. C. Lalawmpuia hian he thawnthua colonial hangover lo tla zep chu a rawn zir chiang a.

          Mizoram British thuhnuaia a awm lai khan Bawrhsapte kha thu tawp kengtu, mi thih leh dam thlenga rorel thei an nihzia C. Lalawmpuia hian a hmu chiang a. Tin, Kawla'n colonial babu-te 'engkima engkim' an ni anga a ngai hi amaha colonial hangover nasat zia tilangtu a nih piah lamah, a hunlaia pa vak zau, Sylhet Police-a lo țang sil tawh, kawl ram thleng thlenga sum dawnna avanga lo kal tawh pawhin Bawrhsapte khatiang taka a dah ropui a nih chuan a hunlaia Mizo mipuite chuan colonial babu-te kha an dah sangin, anmahniah colonial hangover a nasat turzia chiang takin C. Lalawmpuia hian a rawn phawrh lang a ni (61-75).

          4.5. "Ruam Rai Thuruk ka chhar" Mizo fate zingah hian mi eng zatin nge ruam rai hi la hre ve lo ang. Mahse, C. Lalawmpuia chuan ruam rai hi a hria ni mai lovin, a thuruk thlengin a chhar chhuak bik tlat.

          'Ruam Rai Thuruk' C. Lalnunchanga ziak hi a ngaihnawm satliah a ni lo. Mizo Novel kan neihte zinga a țha berte zinga mi a ni ti i la kan sawi sual awm lo ve. C. Lalawmpuia hian he lehkhabu hi duh tawka a han lip se meuh chuan a la chhiar lote tan pawh chhiar a chakawm ngawih ngawih a, chhiar hma hauhin thinlung a khawih nghal vawng vawng thei. Criticism kan tih hian sêlna lam chauh a nih loh ang bawkin, literary criticism huang atangin C. Lalawmpuia hian ruamrai thu ruk chu Zofate hriatah ngaihnawm takin a rawn phawrh lang a. Mizote tan chuan criticism lama huang zauhna a nih piah lamah, thuziak beng ti tlai tak a nih ngei a rinawm.

            4.6. 'Spectrum: A Plethora of  Rhapsody. An Anthology of Poetry' tih hi Laldinkima Sailo ziak niin, he lehkhabuah hian poetry sawmnga zet awmin, heng poetry-te hi sapțawnga ziak vek a bawk a ni. Hetiang taka mahni țawng pawhni lo, hnam dang țawng hmanga poem ziak, a bu hiala chhuah ngam hi C. Lalawmpuia chuan, "Țhangthar, classicism leh romanticism huang dai țhiata postmodern literature lama ke pen hmasa pawl" tiin a sawi hial reng a ni.

          C. Lalawmpuia hi poetry lama sulhnu țha tak lo hnutchhiah tawhtu a ni a. Hyderabad-a M.A a zir laiin a poem pakhat 'An Insensible Indian' tih chu Mumbai weakend magazine 'Blitz Bliss'-in an tih chhuah sak tawh nghe nghe a. Chutiang taka poetry lama sulhnu lo nei tawh a nih avang chuan poetry hlutna leh ropuina hi a hrechiang a, hetiang a nih vang hi a ni mahna Laldinkima 'Spectrum' a zir chian hnua Dinkima hi a fak em em ni.

          C. Lalawmpuia'n Laldinkima Sailo a fak lehna em em pakhat chu huai taka postmodernnist sukthlek dan zuia rhyme scheme leh traditional metre uar lutuk lova sap țawnga poetry țha tak tak a rawn ziah ngamna hi a ni. Mizote hian literary criticism huangah hian hla lam bihchianna nei nual mah i la, a bu hiala hmuh tur a la tam lo em em a. Hetianga C. Lalawmpuia'n 'Spectrum' a rawn bihchianna hi Mizote tan chuan Literay criticism huanga hmasawnna pawimawh tak a ni.

          4.7. "Poetry Chu Poetry Ni Mai Rawh Se" heta C. Lalawmpuia ngaih dan hi kawng eng emaw tak chuan a pawmawm khawp mai. Poetry tih hi Mizo țawngin awmze hrang hranga lehlin țhin a ni a. Mahse, a awmzia tak phawk chhuak zo Mizo țawngah hian a thumal a awm lo emaw chu aw tih theih a ni. Poetry tih Mizo țawnga dah tur hian Mizo thu leh hla tana thawh hlawk tak Prof. Laltluangliana khiangte chuan 'Hlahril' tiin a sawi a. Mahse, kum sawm dawn hnuah 'Hlahril chu duhkhawp lovin 'Chhamhla' tiin a rawn thlak leh a. Heta a lan dan ațang ringawt pawh hian poetry nihna phawk chhuak zo khawp Mizo țawnga thumal vuah tur țha tawk tak a awm lo niin a ngaih theih.

          Heta Mizo țawnga poetry sawina kan hman tlanglawn ber chungchanga C. Lalawmpuia ngaih dan chuan,

          "Prof. Tluangtea'n chhamhla a hrilhfiahna point hrang hrangte hi duh khawp lohna lai ka nei ve a. A chhan pakhat chu, poetry-ah rules a awm lo nia kan hriat laiin point riat a rawn chhawp chhuak hi conventional form anga ngaiin mi țhenkhat chuan 'tur' emaw an lo ti leh thuai dawn a. Chu chuan a hrin chhuah theih leh chu, chhamhla a hrilhfiahna-ah hian Side-A chauh a huama, a hmaih Side-B pawh hi tel ve turin ka ngai deuh va. Chhamhla a hrilhfiahna ațanga Side-A a tihte chu: Kalhmang fel leh inrem țha; rimawia insiam thu ril pai; thil mawi; thinnlung chawk hlim; ri inpawl mawi tak; finna thua tlangkawm; thu dak țha-a duhawmna hlir; p0sitive rim neite hi an ni. Side-B ka tih chu Form of expression brang hrang : protest/resistance poems, war poem, racial poem, erotic poem, homoerotic poem, mysterious/puzzling poem, open-form poetry, radical poem, confessional poem, psychoanalytic poem, collage poem, physical/materialistic poetry, jazz poem, fractured forms poetry, slang form, etc,te hi" (94).

           Heta thil lo lang chiang tak chu Prof. Laltluangliana'n poetry sawi nana 'Chhamhla' a tih hian poetry awmzia a la phawk chhuak zo lo niin a lang a. Chuti a nih si chuan C. Lalawmpuia ngaih dan ang hian poetry chu poetry tiin kan sawi ve mai dawn em ni ni ang? Poetry nihna phawk chhuak zo lo thumal hman reng ai chuan 'poetry chu poetry ni mai rawh se' tia Chhamhla paih thlaa poetry tia sawi ve mai hi eng nge a sualna tur awm chuang ang ni.

          C. Lalawmpuia hian Mizo literature tana hmasawnna tur a nih beiseiin Literary Criticism huang ațangin Mizo thu leh hla tam tak a rawn thlir a. Heng a duhtuinna mual ațanga a thil rawn thlirte hi a dik vek e tihna lam erawh a ni hran lo. Mahse, Mizo literature, a bik takin criticism huanga Mizote tana thil țangkai leh hmasawnna pawimawh tak a ni tih loh theih a ni lo.

5. Mizo criticism tan C. Lalawmpuia.
          C. Lalawmpuia hi Mizo criticism tan chuan mi țangkai tak a nihzia a hma lama kan tarlan tak ațangte hian a lang chiang hle awm e. Mizote zinga criticism lamin thawm a neih len tak tak hunlai kan thlir chuan kum tam tak liam taa J.F. Laldailova, Zikpuii Pa leh Siamkima Khawlhring te hunlai daih tawh kha a ni. Chutah hun rei tak chhung Criticism lamah Mizote an chawl deuh țhuap emaw tih hnua C. Lalawmpuia te hian mi dang aia an hrat lakna hmangin Mizo literary Criticism hmasawnna turin huang an han zauh ve leh a. Tun kum zabi sawmhnih pakhatna hnu lamah phei chuan Mizo criticism-ah hian C. Lalawmpuia hi a thawhhlawk berte zinga mi a nih hial a rinawm.

          Thu leh hla duh tuina mual ațanga kan thlir chuan Mizote'n critics tia sawi tur an neihte hi an țha viau nangin duhkhawp lohna a la na viau tho mai a. Mahse, mi dang aia taimakna kawnga entawn tlak C. Lalawmpuia te ang Mizo zinga an la awm ve zel hi Mizo fate tan chuan thil hlu tak a ni. Tin, Mizote thu leh hla lama an panna tak chu criticism hi a ni a. Chu kawng, Mizote țan lak a ngaihna laiah chuan nasa takin C. Lalawmpuia hian tha a rawn thawh a. Criticism lama a hnathawhte hi Mizo tan chuan a țangkai mai piah lamah, a hlu hle a ni.

6. Tlipna.
          Mihring nun hi literature nena kal kawp tlat a ni a. Chu hringnun nena kal kawp literature chuan nawr kaltu a mamawh a, Chumi atan chuan criticism hi a pawimawh hle a ni. Ram pakhat thu leh hlain hma a sawn a, thu leh hla lama sang tak ni tur chuan critics tha tak tak an awm a ngai țhin a. Chu kawngah chuan Mizote pawh țhang harh ve zelin thu leh hla bihchianna tam tak a awm ve ta reng mai. Heng thu leh hla bihchianna kawngah hian C. Lalawmpuia hian tha leh zung nasa takin a seng a ni a tih theih a. A kut chhuakte hi nakin zela la țangkai chho deuh deuh tur a nih avangin tun ațanga hlut taka en thiam pawh a țul hle a ni.

          Criticism hi thil dik lo leh a țhat lohna lai hai lan ringawt hi a ni lo va. Thu leh hla tihmasawntu, a lang lo lam thlenga a mawina phawrh langtu a nih avangin Father of English Criticism an tih John Dryden a chuan, "Criticism hi mi thiltih dik loh hai lanna ngawta ngaitu chuan a hre sual der a, Criticism chu mi thuziak, miin phur taka a chhiar chhuahsak theihna tura thil nihna dik tak hai lanna hmanrua a ni" a lo ti hial a ni (Mizo Thuziak Thlanchhuahte Bu 2-na 17).
















Worked Cited :

Khiangtr, Dr. Laltluangliana. Thu Leh Hla Thlitfimna Lam. Aizawl: L.T.L. Publication, 2016.

Laldinmawia, H. Literature Kawngpui. Pune: Creative Ventures, 2015.

Vanchiau, C. Lalawmpuia. Rambuai Literature. Aizawl: Lengchhawn Press, 2014.

_ _ _. Tapchhak Theory. Aizawl: Lalrinpuia Ralte, 2011.

R. L. Kamlala Hla Zir Chianna.

1. R. L. Kamlala

          R. L. Kamlala hi Lûtzathanga fapa upa ber a ni a. A pa Lûtzathanga hi Kawnpui Lal Saitulêra û a ni. Kum 1902 April thla vel khan Ngurlên khuaah a piang a. A pa hian lehkha thian tura a duh em avangin a pian hlimah pensil a humtir nghal hial a. Kum 5 mi lek a nih laiin pensil leh lehkhapuan a leisak nghal a, thiam lo chungin ziak dan turte chu a zir țhin a ni.

           R. L. Kamlala hi kum 10 mi a nih ațangin an khaw kehkha thiam Hangpawla'n chhiarkawp bu II thleng a zirtir a. Mahse, mautam avangin a zirna chu chhunzawm thei lovin a chawlhsan a. Mautam dam kum 1912-ah a pa Saitulera khuaah an pem lut a. Chutah chuan kum khat lehkha a zir hman tihin an zirtirtu an sawn a, a zirna chu a tawpsan leh a ngaih phah a ni.

          Tichuan, kum 1918-ah Kolasib Taihranga khaw sikulah a lut leh a, kum 1919-ah chu sikul ațang chuan lower primary a pass a. Kum 1920 leh 1921 chhung Aizawl M.E. School-ah lut lehin, chuta țang chuan Upper Primary a zo leh a. A zirna chu a chawlhsan ta a ni.

          R.L. Kamlala hian sikul a chhuahsan kum 1921 ațangin hla a phuah țan a. A hla phuah hmasak ber chu, "Rinin thlir thiam ila," tih hi a ni a. Hla hi kum 1950 thleng khan phuah mah se, a phuah rûn pui ber chu kum 1921-1930 inkar kha a ni.

          R.L. Kamlala hi naupang tê a nih laiin Zosap khaw fang Pathian thu sawi chuan a rilru a hneh hle a. Vai lem chan leh Zosap lema chante hi a chak zawng tak a nih avangin a pa'n kekawr tlawn dum a thui sak a, chu chu hain Zosap lemah a chang țhin.

         R.L. Kamlala hian Fakna hla (Hymn song) 62 a phuah a, Ralte țawngin 23 a phuah bawk. Tin, Mihrinhla 9 lai a phuah bawk a. A vaiin hla 94 lai a phuah a ni. R.L kamlala hi hla phuahtu satliah ni ringawt lovin, hla phuah tura lo piang ve reng emaw tih mai tur a ni. Siamkima chuan, "Kan Mizo hla siamtute hi arsi-ahte khian chang ta sela, Kamlala hi a êng ber pawl a ni ngei ang," a ti hial a (Zalenna Ram 85). Patea pawhin Kamlala ropui zia hi a hmuh hmaih lo chiang khawp mai, "Aw, Ropui ber, Halleluia" tih hla chang li-na,

              Aw, min hrilh rawh Thukna ropui,
              Ran thleng leh thing anchhe dawng leh;
               Vana lal lukhum a inzawm,
               Lei Eden leh Salem Thar nen (15-18).

tih hi a han hmuh meuh chuan, "Umm, hei hian hla zawng zawng a phuah zo ta, phuah tur kan nei ve ta lo" a ti hial a ni (53).

2. Mi bik R.L. Kamlala.

          Siamkima chuan R.L Kamlala hi, "A chenna hmun chu lawmna ni engin a chhun ngai loh, lungngaihna chhum hnuai, lei hrehawm hmun reh tak a ni," (Zalenna Ram 52) ti hialin a sawi a. Mahse, Siamkima sawi ang ngawt hi R.L. Kamlala hringnun a ni bik hauh lo. He lei hrehawm tih chang chu a nei ve ang, mahse; a nun kha lawmna tam takin a khat a, a vui ngai hek lo. "Suanglug Run"-ah pawh,

               "Suihlung a mawl" tihin ram tin,
               Duh leh thang luai luai rawh i;
               Khua lian vâlin an hai lèm lo,
                    Ka vui ngai lo - Lalkhûm-pa,
                    ka vui ngai lo - Lalkhûm-pa. (16-20)

ti hiala hla a han chham chhuak hian a chana a lungawi thiamzia a tilang chiang hle a. Tin, "Lei hrehawm hmun reh takah hian" tihah pawh,

               Ka lawm ngei ang ka thlen hun chuan,
               Ka tlantu chènna hmun hlim;
               A siam zo tawh mi sual ka tan,
               A ni, ka lawm, aw, ka lawm! (29-32)

tiin nakina a chan tur a ngaihtuahin a lawmzia uar takin a puang chhuak mawlh mawlh mai a ni.

          R.L. Kamlala chung chuanna chu a hla a țhatna (quality) hi a ni. A hla reng reng hi belhchian a dawl em em a. Chutiang a nih vang chu a ni mahna, a hla reng rengte hi amahin a ziah dan thlapa an ziak a nih loh chuan khawiah mah ti chhuak lo law law mah se pawi a ti lo zawk hial reng a. Tin, a hla phuahte hi amah ațanga chhuak ni lovin, hmanlai Grik hunlaia hla phuahtute'n Muse an nei ang khan, amah ațanga hla chhuakte hi Pathian ațanga a dawn niin a ngai tlat a, hla a phuah reng regin, "Lalpan ka thinlung chau takah hian a rawn puang zel" (R.L Kamlala Kut Chhuak xl, xxxiii) tiin a sawi hial țhin a ni.

          Siamkima hian R.L. Kamlala hi a dah sang thiam hle. Khawvel huapa hla phuahtu lar John Milton-a leh Edward King-a te ang hiala ropui niin a ngai a, a tihsual loh zia chu a hlate han en hian a hriat theih mai awm e.

          Mizo hla hlui kan en chuan hla thu atana hman bik nalh tak tak a awm a. Mahse, Zosapte lo luh hnuah chuan hla phuah dan kawng kal a rawn dang lam vek a. Hun hmasa lama Mizo hla thu mawi leh nalh tak takte kha an hmang ngam lo va, Pathian hla phuah nan phei chuan a khawvel thil riaua ngaihna an nei țhin. Mahse, chu ngaihdan chu R.L. Kamlala hian ngai pawimawh duh lovin a hla hmasa ber "Rinin thlir thiam ila" tihah pawh hla hlui lama an hman țhin 'Pialral' tih chu huaisen takin a rawn hmang a. Heta țang hian Vanram sawi nana Pialral han hman mai chu a pawi lohzia leh a inhmehzia chiang takin a hriat theih a ni.

          Mizo kristian hla, a bikin lengkhawm zaiah hian he lei hrehawm tihna leh Vanram ngaihna lam hla a tam em em a. R.L. Kamlala hlaah pawh hian he lei hrehawm pela Vanram thlen hun a nghahhlehzia tam tak a hmuh theih. Mahse, R.L. Kamlala hrignun kan thlir chuan heng a hla tam zawk hi a leihringnun hman mek ațanga a chhuah zalenna (Escapism) angah a ngaih theih awm e.

3. R.L. Kamlala hlaa poetic forms and techniques lo lang te.


          R.L. Kamlala hi Zofa hla phuahtute zinga kawngkal fel tak neia hla phuahtu hmasa berte zinga mi a ni ti ila kan sawi sual awm lo ve. Amah hi lehkha thiam tak a lo ni bawk nen; a hlate reng reng hi belhchian a dawl hlawm em em a ni.

3.1. Syllabic verse.

          R.L. Kamlala hlaa kan hmuh langsar tak chu a hla zawng zawng deuh thaw hi syllabic verse hmang veka phuah a nihna hi a ni. Hla za dawn lai a phuah zingah hian hla pathum "Chatuan pawhin a chul lo vang e" tih te, "Ka tho vang a, ka Pa hnenah ka kal teh ang" tih leh "Ka Lal Kraws chu ka ngaisang" tihte hi syllabic verse an ni lo va. A dang zawng hi chu khawi emaw laia hmuh hmaih palh a awma nih loh chuan syllable mumal leh in ang thlapa rem an nih hlawm avangin syllabic verse tia sawi theih vek an ni.

          R.L. Kamlala hian a hla-ah hian syllable mumal taka rem a ngaipawimawh a ni tih chu "Van ram mi nun ka ngaihtuahin" tih hla a phuah chang hnihnaah hian chiang takin a hriat theih,

              Zion chhipah han chuang i'a,
              A lang kim a hmun tinreng;
             Lal Immanuel rorelna,
             Van rangkachak tual a eng (9-12).

          English poetry kan en chuan thumal eng eng emaw kaih tawi hmuh tur a awm nual țhin. A chhan nia lang chu an poetry te meter, syllable leh rhyme mumal taka an rem țhin vang a ni tih a hriat theih a. Hetiang chiah hian R.L. Kamlala pawh hian hla a phuah reng rengin syllable a ngaipawimawh a, chumi avang chuan 'ila' tih turah pawh a hla tlar dang nena syllable a in an theih nan 'i'a' tih a hmang mai niin a lang.

          R.L. Kamlala'n hla a phuah hian syllable 4 (tetrasyllable), 5 (pentasyllable), 6 (hexasyllable), 7 (heptasyllable), 8 (octasyllable), 9 (anneasyllable), 10 (decasyllable), 11 (hendecasyllable) leh 12 (dodecasyllable) te a hmang țhin a. A bikin, hexasyllable, anneasyllable leh octasyllable te hi a hmang rim hle a. Hendecasyllable leh dodecasyllable hi chu a hla pahnihah chiah a hmang thung.

3.2. Simile, Metaphore, Symbol, Rhetorical Question.

          R.L. Kamlala hlaah hian Simile, Metaphor leh Symbol tam tak hmuh tur a awm a. R.L. Kamlala hla zir chiangtu pakhat F. Lalzuithanga chhingchhiah dan chuan Simile 44, Metaphor 52, adt, Symbol 32 (Laisuih Bu Hnihna 87-89) lai a hlaah hian hmuh tur a awm a ni. Tin, rhetorical question a rawn hmang leh zauh țhin bawk a. "I mawina thlirin Lalpa", tih leh "Ka tho vang a ka pa hnenah" tih hla ațang hian rhetorical question a rawn hmanna chu lo en ila,

               Sawi thiama hril thiam awm maw,
              I mawina ropui ber hi? (21-22)

             Hmangaihtu dang ka hmu lo va, khawvelah hian,
             Ka Pa chu lo chu ka doral maw? (3-4)

               Ka han bel chiang ka Pa in chhung ka ngai zual țhin,
               Thupha chawi tur ka ni lawm ni? (15-16)

          Heng hla thua zawhna a siamte hi chhan let leh a beisei vang pawha zawhna siam a ni chuang lo a, chuvang chuan rhetorical question chhungah a khung theih mai awm e.

3.3. Ambiguity, Personification/Apostrophe/Pathetic Fallacy

          Hla phuahtu tam tak hian an hlaah hian khawi emaw laiah eng nge a sawi tum tih pawh hriat loh, awmze hrang hrang nei thei thumal ambiguity an tih ang hi an hmang fo țhin a. R.L. Kamlala hlaah pawh hian ambiguity hmuh tur a awm leh zauh zauh țhin a. "Zawlvanbuk" tih hlaah hian,

               In zawn Van Pialral a hla e lo kir rawh,
               He khawvel hi dam lai Pialral chu;
              Chhun leh zan thim kara leng kan dang chuang lo,
              Haw rawh tinkim sei i dawn lo vang (5-6)

 heta "Van Pialral" a tihte hi a chhiartu tan chuan eng ber a sawi tumna nge tih hriat har tak a ni.

          Hla phuahute hian an hla hmangin mihring ni lo, mahse; mihring rilru ang va puttirna personification/apostrophe hi an hmang fo țhin a. Hetiang hi R.L. Kamlala hlaah pawh tam tak hmuh tur a awm a. Chu hringchanna an tih entirna tur chuan a hla pahnih "Aw hmangaihna i va thuk em!" tih leh "A vai rei lua Lalpa" tih ațang hian lo en ila,

               Aw, hmangaihna i va thuk em!
              Tuifinriat ai pawhin;
              I va zau em khawvel aiin,
              Ka teh seng lo a che (1-4)

               Aw, A tan inhawng ru,
               Chatuan kawngkharte u;
               Chauva hliamin ka Lalpan,
              Tunah khawngkhar bulah;
              "Aw mi hawn ru," a ti (20-24)

3.4. Hyperbole, Dramatic Poem, Invocation.

          Hyperbole tih chuan uar taka thu han chheh chhuah hi a ni mai a. Chutiang țawngkam chu R.L. Kamlala hlaah pawh hian hmuh tur a awm nual a. "Kum ral ta zawng zawng" tih hlaah hian,

               Kum ral ta zawng zawng en kir ila,
               A bawm reng e thimin; (1-2)

tiin R.L. Kamlala hian a sawi a. Mahse, kum rak ta zawng zawng thimin a bawm vek hauh lo vang tih chu a hriat theih mai awm e. Tin, "Ka duh tinreng a famkimna" tihah pawh hian,

               I mawi ber e, sang sawm zingah
               Ka thlang sual ngai lo che.  (11-12)

hetah pawh hian, "Sang sawm zingah" tiin uar takin Pathian ropuizia a rawn sawi chhuak a. Heng bakah hian R.L. Kamlala hlaah hian hyperbole hmuh tur a awm nual a ni.

          Dramatic poem-ah hian mimal chanchin, a mizia leh a thiltih hrang hrangte a rilru sukthlek zawng leh buaina hrang hrang a hmachhawn chungchang vel puan chhuahna hlahril hi a ni a (Poetry : The Basic 199). Hetiang hla hi R.L. Kamlala hla phuah pakhat, "Enchim loh Immanuel" tih hi a nia. He hla-ah hian Lal Isua'n mihring sualna a tlanna avanga a nunna hial a hlan hnua a hringtu nu Mary rilru leh ngaihtuahna tur a rawn pho lang a. He hla ațang hian R.L. Kamlala hla phuahin a lo hawl kimzia a lang chiang hle a ni.

          Invocation hi epic-ah an hmang tlangpui a. Țanpui dilna niin, Pathian hnena dilna a ni tlangpui țhin. R.L. Kamlala hlate hi epic ziarang pu lo mahse, epic-a an hman țhin invocation an tih ang hi a hla pakhat "Aw Van thli, ka ngai em che" tihah hian hmuh tur a awm a. A hla kan en chuan a tir lamah,

               Aw, Van thli ka ngai em che lo leng rawh,
               Ka thinlunga chhumpui zing chhem kiangan;
               Thim leh lungngaihin kei min nang vel a,
               Ka pan lai chatuan Pialral khi an hliah. (1-4)

tiin a hringnuna harsatna hrang hrang dopui turin Pathian țanpuina R.L. Kamlala hian a dil a ni.


3.5. Allussion, Repetition, Oxymoron/Paradox

          Allusion hi Mizo țawng chuan 'Kharchhawn' tihna mai a ni a. Hetiang hi R.L. Kamlala hlaah hmuh tur a awm nual a. R.L. Kamlala hlaa allusion rawn langte hi Bible chang ațanga a lak chhuahte an ni tlangpui bawk a ni. R.L. Kamlala hla a allusion rawn lanna pakhat chu "Naupangte i ta kan ni" tihah hian a ni a.

               "Naupang ka hnena kal phal ru,
               Anmahni hnar lovin;
              Vana mi hetiang an ni"(5-7).

tih hi a ni a. Hei lo pawh hi R.L. Kamlala hian a hla dang tam takah Bible chang a kharchhawng nual bawk a ni.

          Repetition hi hmang thiam tan chuan hla a ti nalh duh hle a. Hlaah a thumal emaw, a hla tlar emaw, a chang emaw an hmang nawn țhin a, hetiang hi repetition tiin an sawi țhin. R.L. Kamlala hlaah pawh hian repetition hmuh tur a awm nual a, chu repetition lo lanna pakhat chu a hla hmasa ber "Rinin thlir thiam ila" tihah pawh hian a rawn hmang a,

               Lawm lo thei ka ni lo !
               Lawm lo thei ka ni lo !!
               Chhandamtu, i nak hliam,
               Tlanna thisen chhuahna,
               Enin mi tlanzia hi,
               A na lua e, ka ti ! (5-10)

          Oxymoron-ah hian thumal inkalh ni awm tak, kawng lehlama inhnerem viau ang lawi si thumal chheh hi a ni a. Paradox leh Oxymoron hi a in ang a, mahse; Paradox hi a tawi fel deuh zawk a ni. R.L. Kamlala hlaah pawh hian Oxymoron hmuh tur a awm a "Khawvel thimah hian" tih ah hian,

               Țah zaiin ka awi,
               Thlaler ram ro hi;
               Kan pa ram thleng khian,
               Aw, han thang rawh se, (11-14)

heta 'Țah Zaiin' a tih lai hi țah lai chuan tumah an zai thei hauh lo tih chu hriat sa vek ni mah se, a thu a inhnerem em em si a ni.

4. R.L. Kamlala hla ziarang.

          R.L. Kamlala hla țhatna em em chu tehfung chi hrang hrang hmang pawha teha a tlo na em em hi a ni. Anni hian Pathian fakna hla (hymn) lam hi a phuah nasat ber leh a larpui ber ni mah se, heng chauh lo pawh hi hla ziarang hrang hrang țha tak tak a phuah nual a ni.

4.1. Krismas hla/Occational poem.

          R.L. Kamlala hian Krismas hla hi a phuah tam vak lo va. Hetiang hla hi pathum chauh a phuah a. Amaherawhru, sak a hlawhin belhchian a dawl em em thung a ni. Chung Krismas hla a phuah te chu - "Chawimawinate an chawl", "Hlimna ni ropui chu a eng" tih leh "Vawiinah Lal Davida khua" tihte hi an ni.

4.2.Hla Khunkhan/ Ode.

          Ode hi lyric chi khat ni mah se, a khunkhanin a puithu em em a. Chuvang chuan a phuah chhuah pawh a harsa a, a rilin, belhchianin a ropui hle țhin. R.L. Kamlala hian Ode ziarang pu hla phuah a nei nual a, chung hla te chu - "Bualpui", "Chawilung", "Chug Turni a lo chhuak e", "Aw, Hmangiahna a va thuk em!", "Chungnung Bera Lal Ropui", "Vanten chibai an buk țhin, Lei leh Hremhmun pawhin", "Hnehna ropui chu a lo ni" tih leh "Aw Ropui Ber, Halleluia" (Laisuih Bu Hnihna 86) tih te hi an ni.

          R.L. Kamlala Ode phuah zinga pakhat "Aw Ropui Ber, Halleluia" tih phei hi chu a ropui hle a. F. Lalzuithanga phei chuan, "Khawvel lehlama hnam dangte pawhin a aia ropuia an puan chhuah tawh bik ngai loh tur chu a phuah chhuak a ni." (86) tiin a sawi hial a. Hei hian he hla ropuizia chu a phawk chhuak zo hle awm e.

4.3. Sunna hla/ Elegy.

          Elegy hi mithi tawh tu emaw va sunna hla a ni a. Hetiang hla hi R.L. Kamlala hian panga lai a phuah a. Chung elegy ziarang nei hlate chu - "Lalvannghinga", "A vul hman lo ve, Lalpa", "Endi - chim- loh Kan Tuai", "Val leh Hrang an ral e", "Enchim loh Immanuel" (85) tih hla te hi an ni.

4.4. Mahni inpuanna hla/ Confessional Poetry.

          Hla phuahtu tam tak hian an hla hmangin anmahni chanchin chipchiar takin an puang chhuak țhin a. R.L. Kamlala pawh hian "Awithanga", "Suanglug Run", tih leh "Mangkhai" tih hlate hmangin amah leh amah a rawn inpuang chhuak a ni.

4.5. Ziarang hrang nei hla te.

          R.L. Kamlala hla ziarang dang langsar deuhte chu, "Engtin Nge" tih hmanga Narrative Poem a phuah te, "Val leh hrang an ral e" tih Patriotic song rawng kai te, "Chung turni a lo chhuak e" tih hi Nature a phuahna a nih rualin, zing lam a phuahna Aubade a ni thei bawk. Tin Thawnthu Hla (Ballad) a phuah nual bawk a. A ballad zingah chuan "Ka tho vang a, Ka Pa hnenah ka kal teh ang" tih hi a lar hle nghe nghe a. "Aigupta ram nghawr velin" tihte pawh hi ballad ropui tak a ni. Heng bakah hian naupang hla pahnih a phuah bawk a ni.

5. R.L. Kamlala leh Ezra Pound.

          English hlaphuahtu ropui Ezra Pound chuan poetry nihphung tur chi thum a duang a. Chung poetry țha tehfung tur atana a tih chu : Melopoeia, Phanopoeia leh Logopoia te a ni. Heng teh fung hmanga han teh pawh hian R.L. Kamlala hla țhatzia chu chiang takin a hriat theih a ni.

          Melopoeia han tih chuan a thu inrem khawmin rimawi a siam theih zia sawina a ni a. A awmzia takah chuan a thu luang țha Rhythm sawina a ni ber. Melopoeia lamah hian R.L. Kamlala hi Liandala te ang em ema sang chu ni mah suh se, a hla tam zawk hi chu a flow a țha hlawm em em a. "Aw, Ropui ber, Halleluia" tih hlate hi han chhiar hian rimawi tel hauh lo pawhin a thluk a nei sa ran emaw tih mai tur a ni.

               Aw, Ropui ber, halleluia !
               Kan fak a che Immanuel;
              Chawimawina leh lalna zawng zawng,
             Chatuanin i ta a lo ni. (1-4)

          Phanopoeia ve thung hi Imagery nen danglamna awm lovin, suangtuahnaa kan va mitthla theih hlate hi an ni a. Hemi kawngah kher hi chuan R.L. Kamlala hi a sang hle a ni a tih theih. A hlate hi han chhiar emaw, han ngaihthlak emaw hian kan suangtuahna hmangin kan va ngaihtuah zung zung thei țhin a. "Chung turni a lo chhuak e" tih hla ațangte hian,

               Chung turni a lo chhuak e - kawlah,
               Sen siarin;
               Tlang tin mual tin a lang e - hring nghial
               Ramte nen. (1-4)

han tih chuan zingkara mawi taka ni rawn chhuakin tlang hrang hranga ramngawte mawi taka a rawn chhun hring nghial mai mitthlaah a rawn lang nghal vawng vawng thei a ni.

          Logopoeia-ah hi chuan mgaihtuahna chhungril ber kai tho thei fin thu ril leh thuk pai hlate hi a ni a. R.L. Kamlala hla hian hetiang lam hi a pawl nasa hle bawk a ni. "Aw, Ropui ber, Halleluia" tih hla bawk hi kan en a nih chuan,

               Aw, min hrilh rawh Thukna ropui,
               Ran thleng leh thing anchhe dawng leh;
               Vana lal lukhum a inzawm,
               Lei Eden leh Salem Thar nen. (15-18)

han tih mai pawh hian a rilzia leh a thukzia te, ngaihtuahna chhungril ber thlenga a kaihthawh theihzia chiang takin a hriat theih a ni.

          R.L. Kamlala hi chuan hla a phuah dawn apiangin phurna leh thathona 'Rau'(afflatus) kan tih ang hi a nei țhin ni ngeiin a hriat a. Ho lam takin hla a phuah ngai lo tih a hriat hle a ni. Țhenkhatin Divine Afflatus an tih rau Pathian a țanga chhuak ang hiala an ngaih hi a neih țhin avangin a hlate hi belhchian a dawl lo thei lo a ni.

6. R.L. Kamlala Mihring hla leh a hla dangte Khaikhinna.

          Pathian hla phuahtu hian hla dang(Pathian hla ni lo) an phuah thiang lo tihna a ni lo ang bawkin R.L. Kamlala pawh hian Mihrinna hla a nei ve tho va. Heng a Mihrinna hlate hi 'Ka Hla Chuam' ti hialin a sawi țhin nghe nghe a ni.

          R.L. Kamlala Fakna hla leh a Mihrinna hlate hi khaikhin theih loh, khaikhin loh theih loh si an ni hlawm. A fakna hlaa kan hmuh tam ber chu he lei hrehawm a tihna leh Vanram thlen hun a nghahhlehna a ni a. A Fakna hla-ah hian Pathian a ngaih em avanga a nun hmanlaia a hlim lohna hmuh tur tam zawk mah se, a Mihrinna hla hmangin a lawmna leh a chan tawka a lungawizia a rawn pho lang leh thung a. A hla pumpui han thlir hian hrehawm chu tuar bawk mah se, a vui ngai lohzia chiang takin a hriat theih a ni.

          R.L. Kamlala Mihrinna hla leh a Fakna hlate hi a tam lam zawnga tehtu tan chuan a Fakna hlate hi a tam zawk teh meuh mai. Mahse, hemi avang hian a Mihrinna hla hi a țha lo bik chuang hauh lo va. Amah ngeiin 'Ka Hla Chuam' a tih angin a Mihriina hlate hi tam lo mah se, belhchian a dawl hlawm em em a ni.

          R.L. Kamlala hlaa thil danglam tak chu, a Fakna hlate hi Pathian ropuina puan chhuahna a nih rualin, Mihrinna hla tia a sawiah pawhin Fakna hlaa a Pathian ropui tak chu a ropui ngaiin a la ropui reng a. A Mihrinna hlaah hian a lang a pauin Pathian hming leh a ropuina puang chhuak lo mah se, chik tak leh uluk taka entu tan chuan hai theih rual a ni lo. Hengte ațang hian R.L. Kamlala hi chuan Pathian hi a thinlung tak takin a nei a ni tih chiang takin a hriat theih a ni.

7. Father of Mizo Poetry R.L. Kamlala?.

          Hnam pum huapa kawng eng emawa 'Father' nihna inpek ngawt hi thil thiang lo chu ni chiah lo mah se, a fuh ber lo va, a rem teh țeuh lo thei bawk. Mizo zingah poetry-a Father nihna hi mi hrang hrangin mi pathum hnenah an hlan tawh a. Chung pathum zinga pakhat chu R.L. Kamlala hi a ni.

          Siamkima chuan Hrawva hi Father of Mizo Poetry tiin a sawi a. Hrawva kutchhuakte han thlir chuan Father nihna nei thei tur hian eng emaw thil tih chu a nei ngei mai. Poetry lama a sulhnu pawh a ropui a, Mizote zinga poetry lama kawng sattu hmasa ber pawl a nihzia pawh hai rual a ni lo. Mahse, heng a kutchhuak zawng zawngte han thlir hian 'Father' nihna chu a phu reng em?. Hrawva bakah hian Mafaa Hauhnar chuan L. Biakliana hi 'Father of Mizo Poetry' niin a chhal bawk a. L. Biakliana pawh hi Mizo poetry lamah chuan a sulsutu pawimawh berte zinga mi a ni tih chu hai rual a ni lo va. A kutchhuakte pawh Hrawva te aia a nepna a awm chuang lo. Chutiang a nih avang chuan L. Biakliana hi 'Father of Mizo Poetry' tia sawi tur a ni ang em?. Tin, heng kan sawi pahnih bakah hian F. Lalzuithanga chuan R.L. Kamlala hi 'Father of Mizo Poetry' tiin a rawn chhal bawk a. R.L. Kamlala kut chhuakte kan thlir chuan a chunga kan sawi lan tak pahnih aia a țhat lohna a awm chuang hauh lo. Mahse, a ni pawh hi lungrual taka 'Father of Mizo Poetry' tia sawi tur a ni ang em?

          He 'Father' nihna kawngah hian thu mum neih a har hle mai a. Heng mi pathu Hrawva, L. Biakliana leh R.L. Kamlala te hi a mal te te-in an kutchhuak han thlir ila, hun hlui leh hun thar kai kawpa Mizo poetry huang rawn zauhtu te an ni țheuh va. An kut chhuak han en pawhin hei hi a țha ber a ni tia sawi fak harsa tak pawh an ni hlawm. Chutiang a nih avang chuan uluk zawk leh chik zawka he title nihna neitu tur siam rem hi thil tih makmawh a ni a. Mi mal tu emawin nihna an lo pek ngawt hi ring mai lovin. A hnam pumin lungrual taka pawm tlan theih tur thu mumal zawk siam a ngai tak meuh meuh a ni. Chutiang a nih avang chuan R.L. Kamlala pawh hi a phu loh vang leh a tlin loh vang ni hauh lovin 'Father of Mizo Poetry' tia huai taka sawi theih a ni lo ti ila, țawngkam kan chhep sual lo ber awm e.

8. Tlangkawmna.

          R.L. Kamlala hian hla a phuah dawn reng rengin a rilrua thil awm a pawng ziah chhuah pawp pawp lo a ni tih a hriat a. A hlate hi thluk nei deuh vek an nih hlawm avangin a thluk siam kawngah a syllable inmil hi a pawimawh angin a hlate reng reng hi syllable inmil thlap thlapin a siam țhin niin a lang a. Chuvang chuan a hla zawng zawng deuh thaw hi Syllabic Verse huangah a dah theih phah reng a ni. R.L. Kamlala hian Euphemism an tih țawngkam bung deuh hlek hman aia tlema nem lam han hman ang chi hi a ti vak lo niin a hriat theih bawk a. Hei hi a chhan ni bera lang chu syllable a ngaihpawimawh vang niin a lang. Mahse, Euphemism hi R.L. Kamlala hian dah lian lem lo mah se, a hlate hi han chhiar pawh hian chhiar a nuam em em tho a. Syllable a ngaihpawimawhna avang hian a flow/rhythm a țhat loh phah chuang hauh lo a. Hei tak hi R.L. Kamlala ropuina pawh niin a lang.

          R.L. Kamlala hlate hi uluk taka kan en chuan Pathian hi a nei bik hliah hliah emaw tih mai tur a ni a. Anni chuan muse atan Pathian engkim ti thei a neiin, a hmang a. Chu Pathian ngei chuan ropuina tlang chhipah a din tir tih hi phat rual a ni lo.

          Mizote zinga 'Mi Pakhat' R.L. Kamlala hi a chanchin ringawt pawh sawi tham a tling tak meuh a. Chu a chanchin a rawn pho chhuahna leh amah chawisangtu Pathian ropuizia a rawn puan chhuahna a hla te hi a ropui deuh deuh emaw tih mai tur a ni. Chutiang taka Mizo poetry huanga Mizote tana 'Fachuam' R.L. Kamlala thu leh hla hi zir chian tham a tling tak meuh a. A phu ang leh a nihna phawk chhuak zo leh si lovin a thu leh hlate hi kan lo sep raw tui ve vak ang tih pawh a hlauhawm zawk hle a ni.


Work Cited :

Chuauțhuama, Revd. R.L. Kamlala Kut Chhuak. 2nd Edtn. Aizawl : Mizoram Publication Board, 2006.

Lalzuiliana, F. Laisuih Bu Hnihna. Aizawl : Lengchhawn Offset, 2016.

Renthlei Nununa. Poetry The Basic. Aizawl : Lengchhawn Press, 2016.

Siamkima. Zalenna Ram. 4th Edtn. Aizawl : MCL Publication, 2016.

Bibliography :

Laldinmawia, H. Literature Lamtluang. Pune : Creative Venture, 2015.

Department of Mizo (Mizoram University). Theory of Literature. 2nd Edtn. Aizawl : Department of Mizo, Mizoram University, 2016.