Tuesday 3 April 2018

Sa Lam Hla Thu

          Sa lam hla țhu hi Sa lu lam zai hrang hrang zinga pakhat a ni a. Sa lu lam zai hi Mizo hla upa pawl tak niin, eng hun ațanga rawn irh chhuak nge a nih ang tih sawi theih a ni tawh lo. Amaherawhchu, Rûn leh Țiau inkar an awm lai vela chhuak niin a rin theih.

          Sa lu lam zai hi Mizo hla hmasa pawl hlado te nen an chhuah hun a inang khat rengin a rinawm a, Sa lu lam zai hi tlema a tlai hret a nih pawhin a tlaina a tam viauin a rinawm loh. Mizo pi leh pute Rûn kam leh Thantlang vela an awm lai hian ramsa tihhlum an ching viau tawh a. Chutia ramsa an tihhlum țhin ațang chuan Hlado hi a lo chhuak a. Chutianga ramsa an tihhlum chu a lu inah an ai a, zu nen hlim takin an lawm a. Chung huna sak tur hla chu 'Sa lu lam zai' vuah a ni ta a ni.

          Mizo pi leh pute Thantlang an awm lai vela ramsa an tihhluma an sa lam zai pakhatah pawh,

Khisa tûk chhuak chhumpui zing hnuaiah,
A ki riu riau, riang lo thlawh nan a țha e,

tih hi a ni a. Heta țanga lo lang chu hmanraw țha an la nei lo va. An sakhi tihhlum ki pawh an tan chuan hlo thlawhna hmanrua țha tak a la ni ngei a ni tih hi a ni. Hetih hun lai vel hi kum 1350-1450 bawr vel a nih a rinawm

          Sa lu lam zai hi Thantlang an awm lai velin an nei tawh rinawm mah se, a tam zawk hi chu Lentlang an thlen hnua chhuak a tam tih an hla chham chhuah dan ațangin a hriat theih. Lentlang leh Țiau inkar vela an awm lai hian indo leh inthah an ching tawh a, chu huan Bawh hla a rawn hring chhuak a. A tir lamah Bawh hla leh Hlado hi an neih hrang chiah lo a nih a rinawm a. Mahse, hun a lo kal deuh a, Bawh hla leh hlado pawh an thliar hrang ta a ni.

           Mizo pi leh pute Sa lu lam zai hrang hrang neih zinga a chhuak hnuhnung ber sa lam hla țhu hi kawng hrang hrangin i han belchiang dawn ila.

          Sa lam hla țhu hi sa lu lam zai zinga a chhuak hnuhnug ber a nih angin, a chhuah kum pawh a dang ai chuan a tlai bik hle a. Thlang tlak hnua chhuak nia sawi țhin niin, kum zabi 18-na vel laia chhuak a nih a rinawm a ni.

          Sa lam hla țhu lo chhuah dan chu- Luseiho thlang tlak vel lai hian Hualhang lal Hratlianga Dulzâwl khua (tûna Farkawn) kan tihah hian Hnamte mi, pasalțha leh hla phuah thiam tak mai Rokhawliana a awm a. Ani hian fapa sa kap thei tak Thanglûnga a nei a. Thanglûnga hu farkawm ramah sial/ram sialin (Tumpang) a si hlum a. A fapa si hlumtu ram sial chu Rokhawliana chuan a va kap hlum ve leh ngat a, a lu chu a ai ta a.

           A ram sial lu aih ni chuan Rokhawliana chu a lung chhe hle mai a. A lawmpuitute tuibur al țheh pawh hmuam hlei thei lovin a țap a țap mai a. Chutia a pasal awm dan avang chuan a nupuiin a hau a, țap lova țhenrualte nen hlim taka zai ho turin a hrilh a. Rokhawliana țap pawh chu bangin, hla a phuah a, an zai ho ta zawk a ni.

          Heta Rokhawliana hla phuah selu aihnaa an sak hi Sa lam hla țhu an tih chu a ni a. Mahse, Sa lam hla țhu tam zawk hi hu Rokhawliana phuah ni lovin a hnuaah he hla thluk hmanga an phuah belh leh a nih a rinawm.

           Sa lam hla țhu zingah hian Rokhawliana phuah chu pali ni a ngaih theih a ni a. Chungte chu,

1. Sa Lam Hla Țhu Lung a fing Khuangtinhniangi
Nau ang țah bang aw i/a ti.

2. Țah luat puan ang bang ila,
Thangkhal/Tumpang lu zaiin awi i/ing.

3. Ka lam e dawhtling chungah,
A thi nghilh ni awm lo ve.

4. A thi nghilh ni awm lo ve,
Thanglûng nghilh ni awm lo ve.

          Heta Rokhawliana hla phuah bakah hian a hnua mi dang phuah belh pakua lai a awm a. R. L. Thanmawia'n 'Mizo Hla Hlui' tih bu-ah Rokhawliana hla phuah ni a ngaih theih pathum a tar lang a, chung bakah chuan mi dang phuah belh pasarih a rawn tar lang bawk. Mahse, ziaktu țhenkhat chuan Rokhawliana hla phuah bik hi pali lai an tar lan bakah, mi dang phuah belh pawh pakua lai tar lang an awm bawk. 'Mizo hla hlui' bua chuang bak hla dang pahnihte chu,

1. Hmunin zâwl chhuah keimahni.
Lâmkîl zawl chhuah keimahni.

2. Kan hmunin chuailêm thla maw.
Kan lâm zâwl chuai lem thla maw.







Bibliography :


Hrang\hiauva, Lalchungnunga. Mizo Chanchin. Aizawl : C. Chhuanvawra. 1928.


Thanmawia, R.L. Mizo Hla Hlui. Aizawl : Gilzom Offset. 2012

Sangi Inleng : Critical Apreciation.


1. Kamkeuna.

          Sangi Inleng tih hi Lalthangfala Sailo ziak a ni a. Kum 1962 khan a bua tihchhuah niin, Mizo zinga lemchan a bua tihchhuah hmasak ber a lo ni ta a ni. He lehkhabu hi Mizo lemchan a bua chhuak hmasa ber ni mah se, a țha thawkhat hle a. A hunlai ngaihtuah phei chuan a ziaktu Lalthangfala a fak loh theih loh. Thil reng reng chu a țhat tawk lohna kan en a, kan zawn chuan hmuh tur a awm lo thei lo va. Chutiang chiah chuan he lehkhabu pawh hi a sawiselna lai ngawr ngawr zawngtu tan chuan tam tak hmuh chhuah tur a awm ngei ang. Mahse, he a țhat tawk lohna phenah hian a țhatna lai tam tak a inphum ru ve bawk tih hriat a, a that lohna lai chuah hmu lian lova, a țhatna lai tam tak awm a pawh hi kan hmuh thiam ve a pawimawh hle a ni.

          Lemchan hi thil ziah harsa tak mai a ni a. A bua tihchhuah tur meuh phei chuan a beiha beih fe a ngai a. Chutianga a harsatna hre reng chung leh Mizote zinga lemchan a bua chhuah hmasak ber a nihna hre reng chung chuan he lemchan thawnthu pawh hi kan bihchiang dawn a ni.

2. Sangi Inleng lemchan bihchianna.

          Kan sawi tak angin Sangi Inleng tih lemchan thawnthu hi a zira zir chian tham a ni a. Chutiang a nih avang chuan a țhatna lai kawng hrang hrangin lo thlir ila.
2.1. A hunlai Mizo khawtlang nun a tarlang țha.

          Lemchan a ni emaw, novel a ni emaw, short story pawh ni se, a țhat leh țhat loh tehna pawimawh tak chu a hunlai khawtlang nun phung a phawk chhuak țha em tih hi a ni a. Chutiang kawngah chuan Sangi Inleng tih hi a țha thawkhat hle. Hmanlai hun ațanga tun thlenga Mizo nun ze mawi tak chu inlengte chunga țhat chhuah țhin an nihna hi a ni a. He lemchan-a Chan I-na, Lan I-naa Ngura te ina Sangi leh Hranga chugchang sawi tura Bela leh Kunga leng Sangi nu leh pain an lo chhawn dan ațang hian a hriat theih nghal mai a. Tin, hetih rual hian Mizote hi nupui pasal chung changah mipa lamin palai tira an sawi rem țhinzia a lang bawk.

          Hmanlai hunah khan hmeichhe fing leh fing lo an tehna pawimawh tak chu an inlengte an lo dawnsawn danah a ni țhin a. Hmeichhe fing chuan a inlengte tihbik nei lovin a be țha em em vek țhin a. A inlengte zingah a hmel duh zawng an lo awm a nih pawhin a tilang mai mai ngai lo va. A inlengte chu an záin zan tih lungawi takin a chhuah thei zel țhin a ni. Hetianga hmeichhe nun ze mawi tak hi he lemchanah pawh hian hmuh tur a awm a. Chan II -na, Lan II-naa Muana leh Hliri inkawm laia Muana'n Sangi chungchang a sawina, "A inleng zawng zawng saw a ngaizawng lo asin. A ngaihzawng hi hriat hleih theih loh khawpin a fing a ni" tia a sawina hi hmanlai huna hmeichhe fing leh fing lo lanna pawimawh tak a ni.

          Tin, he lemchan thawnthu rawn inher chhoh hunlaia ral khata mite nena an inbiak pawhna țha ber chu lehkhathawn a nihzia a lang bawk a. Tunlai angin hmanraw țha leh changkang tak tak a la awm loh avangin lehkhathawn hi a pawimawh hle a ni tih he lemchan ațang hian a hriat theih a ni.

          Chhiat ni țhat nia Mizo nun ze mawi he lemchan hian a rawn tarlang leh bawk a. Chan IV-na, Lan III-naa Muana ten a pu avanga vanduaina an tawh laia Dawla an khaw lama haw mai tum tawh pawh hawng ta mai lova Muante a la țawiawm tlatna hian Mizote rilru chhungrila țhatna awm chiang takin a rawn tarlang a ni.

          Chan U-na, Lan I-naa Ngura țawngkam, "Mi anga la deh thiam nu a nei lo ve mah tih naka lai a," tih hian kha tih hunlaia Mizo hmeichhiate tana la deh thiam a pawimawhzia chiang takin a rawn tarlang bawk a ni.

2.2. Mi rethei leh hausa inkar a tarlang.

          He lemchan hian mi rethei leh hausa inkar hlatzia chiang takin a rawn tarlang a. Hranga khawkhata mi awm thei fapa chu Sangi pasal atan a nu leh pa hian an duh viau laiin, Muana te ang mi pangai mai mai chu Sangi pasal atan a sawi loh Hlirin, "Midang han ti dawn ila Muana te hi an ni âwm a, hengte rei rui hi zawng; engmah pawh nei lo leh nghal" (Chan I, Lan III) tia a sawina ațang hian an retheihna piahlamah, an hmuhsit telzia chiang takin a tarlang a ni.

2.3. Țhiante inhmangaihna.

          He lemchanin a zirtir țha tak pakhat chu țhian inhmangaihna hi a ni. Chu Mizo nun ze mawi tak chu Mawii character ațangin a hmuh theih a. Mawii hian Muana leh Sangi tan theih tawp a chhuah a. Chu a beihna avang chuan kumkhua awm dun thei ngai lo tur pawh suih zawm leh an ni a. Mawii'n Muana leh Sangi tana a beihna zawng zawng hi țhian inhmangaihna entir nan chuan a tling tawk hle a ni.

2.4. Dramatic Devices.

          Sangi Inleng tih lemchanah hian Dramatic Devices hmuh tur a tam lo hle a. Mahse, Chan IV-na, Lan II-naa Muana thu sawi, "Ka pu a damlo chu a va han pawi tak em ve aw! A tar tawh si a, ka haw thei dawn bawk si lo..... Sangi'n heti hian a ti si. Ka pu damlo kher kher chu a," tia a sawi hi Soliloguy țha tak a ni a. A ziaktu hian Dramatic Devices hmang em em lo mah se, a hman chhunah chuan a hmang țha hle a ni tih a lang a ni.

2.5. A plot.

          Lemchan țhat leh țhat loh tehna pawimawh tak pakhat chu a plot hi a ni a. Sangi Inleng tih hi a plot a țha pangai hle a. Tin, lemchana a plot hi pyramid angin an entir țhin a. Chutiang chu Freytag's Pyramid tiin an sawi mai țhin. Hetiang tehna hmanga Sangi Inleng tih lemchan a plot kan en chuan, Hranga tana Bela leh Kunga'n Sangi an rawn biakna hi Exposition a ni a. Tin, Hliri'n thiam taka Muana leh Sangi inkara hem a han thlak chho vel leh Muana leh Sangi inkar pawh a hma zawng aia a khi nasa deuh deuh lai vel hi Raising Action an tih chu a ni leh a. Chutah Muana leh  Sangi inkar boruak rit chho deuh deuh a ziaawm dawn emaw tih laiin Sangi pasal neih hma ngeia Muana a pute khua ațanga haw ngei ngei a ngaih laia a pu han damlo chho țan leh lahlama Sangi hrehawm ti tawh lutuk boruak vel hi Climax a ni a. Mahse, vanneih thlak takin Sangi te inneih niin Muana a hawng hman hluah a. Chutah Sangi intihhlum tuma Sakei hliam awmna lam pana a kal tih Muana'n a han hria chhan hman ngei tuma a thawh chhuah lai vel hi Falling Action chu a ni leh a. Chutah a hmaa an buaina zawng zawngte chu chinfela a han awm tak hnu; Muana'n Sangi harsatna em em awm lova a va chhanchhuah leh Sangi pa-in an inkar buaina a han chinfel sakna lai bawr hi Catastrophy an tih chu a ni.
Tlipna.

          Lemchan hi mi puitling ziak leh chhiar thiam tawh chin chuan an ziak vek thei ngei ang. Mahse, lemchan țha leh awmze nei ziak tur erawh chuan mi bik nih a ngai țhin a. Lemchan hi tu emaw kut harh satliahina lo thai kawi ve mai mai chi lah a ni hek lo. Chutiang taka ziah har leh bei fe ngai chu kum 1960 hma lamah Lalthangfala Sailo hian a lo ziak daih tawh a. Ani hi Mizo lemchan a bua tihchhuah kawnga Mizote tana sulsutu pawimawh tak a ni bawk a ni.

          Sangi Inleng tih hi a chunga kan tarlan takte avang khian a țha ta viau e tihna a ni lo va. A țha ta viau e tihna a ni lo kan tih rual hian a chhia chu a ni chuang hauh si lo. A lemchan ziak hun leh Mizovin lemchan an hmel hriat chhoh țan hun han chhut chuan he lemchan hi zahpuiawm loh tak a ni a. Chutiang a nih vang chu a ni mahna, tun thlengin Sangi Inleng tih hi Mizo lemchan hmuh theih chinah chuan a țha berte zinga mi a la ni ta reng a ni.












Bibliography :
Department of Mizo (Mizoram University). Theory of Literature. 2nd Edtn. Aizawl : Department of Mizo, Mizoram University, 2016.
Laldinmawia, H. Literature Lamtluang. Pune : Creati Ventures. 2015.
Renthlei, Nununa. Basic Terms of Drama. Booklet. 2015.
Sailo, Lalthangfala. Sangi Inleng leh Liandova te Unau. 8th Ednt. Aizawl : Zomi Book Agency. 2010.




Mizo Romantic tales-a a chantunu leh changtupa te awm dun theih loh chhan.


1. Thuhmahruai.

         Mizovin folktales kan neih zinga lian tak pakhat chu romantic tales hi a ni a. Heng romantic tales te hian kalphung in ang tak tak an nei hlawm a. Chung an kalphung in ang tak zinga hmuh theih langsar deuh chu a changtunu leh changtupa te awm dun theih lohna hi a ni a. Mizo romantic tales-ah hian a tir lamah buaina leh harsatna avanga changtu berte awm dun theih lohna tam tak awm mah se, a tawpa hlim taka an awm dun theihna hmun tur a awm tho bawk a ni.

          Mizo Romantic tales te hi ziaka hmuh theih chinah chuan 20 bawr vel a awm a. Tin, tunhnua ziak hmuh tur awm tawh si lo, tunhma lama \awngkaa an lo inhlanchhawn \hin ngei, mahse; tunhnua hriat tak si loh a awm a rinawm bawk a ni. Tun dinhmuna romantic tales ziak kan hmuh theih langsar zual deuh te chu,

1. Aithangveli leh Thlirhranthanga.
2. Awmholeri.
3. Chawngvungi leh Sawngkhara.
4. Chawngmawii leh Hrangchhuana.
5. Dari leh Fiara.
6. Dardini leh Duhmanga.
7. Dar\hiangi leh Chertuala.
8. Khuang\hahnimi leh Thangliana.
9. Lasiri te leh Thangsira te Unau.
10. Lianchhiari leh Chawngfianga.
11. Laltheri leh Chalthanga.
12. Lalhniangi leh Thangzawra.
13. Mêngtângi Liandânga.
14. Ngunchiangi leh Hretaia.
15. Siali leh Vuaia.
16. Tlingi leh Ngama.
17. Tumchhingi leh Raldawna.
18. \uanpuii leh Chhawrtuineihlala.
19. Tualvungi leh Zawlpala.
20. Thanghniangi leh Chalkunga.

tihte hi an ni a. Kan sawi tak angin heng kan tarlan bakah hian Mizo romantic tales hi a dang a la awm ngei a rinawm a. Mahse, tun\umah chuan a chunga kan tarlan tak chin ațang chauh hian Mizo romantic tales-a a chantunu leh changtupa awm dun theih lohna chhan kawng hrang hrangin kan thlir dawn a ni.

2. Mizo romantic tales-a a changtunu leh changtupa awm dun theih lohna chhante.

          Hmangiahna hi chi hrang hrang a awm a ni tiin kan sawi \hin a. Chu hmangiahna chi hrang hrang zingah chuan nula leh tlangval inhmangiahna hi a ropui ber tia sawi tur ni chiah lo mah se, kan sawi rik ngun ber erawh a nih a rinawm. Chutiang taka mihringte nuna pawimawh nula leh tlangval inhmangaihna avang chuan thil tam tak a thleng thei a. Chutihrualin, thil thleng ngei ngei tura ngaih pawh a thlen loh phah fo reng bawk a ni.

         Mihring (puitling) nih chuan inhmangiaha, chhungkua dina, fanua rochante nena hlim taka cheng za tura ngaih kan ni \hin a. mahse, he khawvelah hian harsatna eng emaw avanga inhmangaih tak cheng dun thei ta lo sawi tur an awm nual bawk a. Chung inhmangaih takte inkara harsatna avanga awm dun theih lohna chhan hrang hrang te chu Mizo romantic tales ațangin kan zir chiang ang a. Tin, hetihrual hian, hlim taka awm dun ve úk tawk si, a hnua eng emaw vanga awm dun hlen thei ta lo an awm nual bawk a ni.

2.1. Nu leh pa, û leh nau te avanga awm dun theih lohna.

          Mihring nun kalphungah chuan chhungkua kan din a, Chu chhungkua a\ang bawk chuan chhungkaw dang din chhawn leh zel tura ngaih kan ni fo laiin nu leh pa, û leh naûte avangin harsatna tam tak a thleng fo \hin. Chu harsatna avang chuan inhmangaih takte pawh pàwh \henin an awm fo \hin a. Chutianga nu leh pa, û leh naute avanga inhmangaih takte awm dun theih lohna chu Mizo romantic tales-ah 'Dardini leh Duhmanga' thawnthu te, '\uanpuii leh Chhawrtuineihlala' thawnthu te, 'Laltheri leh Chalthanga' thawnthu te, 'Lalhniangi leh Thangzawra' thawnthu te, 'Dari leh Fiara' thawnthu leh Khuang\hnahnimi leh Thangliana' thawnthu te a\angin a hmuh theih a ni.
'Dardini leh Duhmanga' thawnthuah hian anni pahnih hi inhmangaih hle mah se, an inkarah Duhmanga nu leh pa hian buaina leh hatsatna an siam sak char char reng a. Duhmanga nu leh pa hian an fapa nupui atan Saikii an duh tlat a. Mahse, Duhmanga chuan Saikii lam reng a hawi thei der bawk si lo va. Duhmanga hian Dardini a duh thluk ngang bawk si avangin nupui atan a nei lui ta hial a. Mahse, Duhmanga awm loh apiangin a nu leh pate chuan Dardini chu an lo mâ a. An fapa nupui atan chuan Saikii an lo neih sak \hin a. Chutiang buaina chu an tawh tak fo avangin a tawpah zawng Dardini nu chuan a fanu chu khaw dangah a pempui daih a. Chuta chin chu Duhmanga leh Dardini pawh chuan awm duh tih an nei ta lo a ni.

          '\uanpuii leh Chhawrtuineihlala' thawnthu-ah pawh anni pahnih hi  hun rei vak lo chu an awm dun zet nâ a. Mahse, Chhawrtuineihlala nu vangin an awm dun zui thei ta lo a ni. \uanpuii te chhungkua hi hausa tak mai an ni a. Mahse, ral an hlauh avangin Chhawrtui khuaah an raltlan a. Chu khuaa tlangval hmel\ha tak Neihlala nen chuan an innei a. Mahse, tunhma lama \uanpuii \hi awrhna char khir uah chu Neihlala nu chuan phar a nih ringin a ten tlat a. Chutianga chhungkaw nu berin rilru a put tlat avang chuan \uanpuii leh Neihlala pawh chu an in\ha \hen phah hial a. Mahse,  \uanpuii nghawng vel phar emaw a lo tih \hin chu a nih lohzia Neihalala nuin a han hriat chhuah meuh chuan a lo tlai leh tawh si a. Neihlala nu avang chuan nupa hlim tak ni thei tur \uanpuii leh Neihlala pawh chu an awm duh theih loh phah ta a ni.
'Lalthei leh Chalthanga' thawnthu a\angin û leh naute avanga awm duh theih lohna kan hmu bawk. Laltheri hi Sailo lal ropui tak Lalsavunga fanu a ni a. Mahse, Laltheri hian hnamchawm tlangval Chalthanga a hmangaih tlat si a. Chutia Laltheri leh Chalthanga an inhmangaih hle a ni tih Laltheri nu\ate'n an han hriat meuh chuan an lungawi lo hle a. An ropuina tichhetu nia ngaiin Laltheri nu\ate chuan Chalthanga chu an that ta a ni.

          Thangzawra an a hmangaih em em Lalhniangi chu a pa avangin a neih theih loh phah bawk. Lalhniangi leh Thangzawra hi kum khat chhuak naupan lai a\anga inngaina tak an ni a. Chutah, nupui pasal nei rual an lo nih chuan an pahnih hian inneih zai an rel ve a. Lalhniangi nu leh pate chuan an fanu man atan silai an ngen a. Mahse, Thangzawra pa chuan Lalhniangi man atana an silai han pek ngawt mai chu a lo phal lo nasa mai si a. Chumi avang chuan Lalhniangi leh Thangzawra chu an awm dun theih loh phah ta a ni.
'Dari leh Fiara' thawnthuah chuan Fiara hi hmeithai fa a ni a. Hetih lai hian an khaw nula hmel\ha tak Dari nen an inngaizawng a. Hun rei tak an inzui hnu chuan Fiara hian Dari chu nupuia neih a han rilruk ve a. Mahse, Dari nu leh pate chuan an fanu chu hmeithai fa mai neih atan chuan an phal bik si lo va. Chuvang chuan Dari leh Fiara chu an inneih loh phah ta hial a ni.

          'Khuang\hahnimi leh Thangliana' thawnthu-ah pawh anni pahih hi nula leh tlangval fel tak ve ve an ni a. Chubakah, an pahnih an inhmel duhin, nupui pasala insiam hial an rilruk a. Mahse, Thangliana hi an chhungkua an lo retheih ve deuh a. Khuang\hahnimi man tur a neih mai loh avangin aman atana an pawm ngei tur Saingho neih theih dan tur a ngaihtuah a. Chutia Thangliana Saingho neih tuma ram lama a thang hlan chuan Khuang\hahnimi chu nu leh pate'n a duh lo chung khual khaw tlangval an neih luihtir a. Chumi avang chuan anni pahnih pawh hi an awm dun theih loh phah ta a ni.

          Heng kan sawi tak a\angte hian Mizo Romantic tales-ah hian nu emaw, pa emaw, a nih loh pawhin û leh naute avanga inhmangaih tak pahnih awm dun theih lohna a thleng fo a ni tih a lang a. Tin, chhungte avanga buaina eng emaw tawk ve tho si, mah se, chu buaina chuan an awm dun theih lohna tur khawpa pawi lian tham em em khawih lova a hnua awm dun leh thei sawi tur a awm bawk.

2.2. Hmelma avanga awm dun theih lohna.

          Mihring nun hi tluang takin a kal pur pur reng thei lo va. A chang chuan tute emaw inkarah hmelma an rawn tlazep a. Chu hmelma avang chuan buaina leh harsatna tam tak a thleng /hin a ni. Mizo romantic tales-ah pawh hian a changtunu leh changtupa te inkarah hmelma an rawn tlazep a. Chu hmelma avang chuan a thawnthua changtunu leh changtupate chu an awm dun thei lo /hin a ni. Chutianga Mizo romantic tales-a hmelma avanga awm dun theih lohna lo langte chu - 'Lasiri-te leh Thangzaia-te Unau thawnthu leh 'Lianchhiari leh Chawngfianga' thawnthute hi a ni.

          'Lasiri-te leh Thangzaia-e Unau' thawnthu kan en chuan heng unau pahnihte hi an inngeihin, an inngai em em a. Heng unau pahnihte hi hmun hrang daiha awm ni mah sela an inlen pawh fo /hin. Hetianga unau pahnih inlen pawh fo /hinte hi Bakvawmte pu chuan a lo awt ve em em /hin a. Ni khat chu Thangsira-te unau len hmain Bakvawmtepu hian a lo kal khalh a. Chuta /ang chuan heng unau pahnihte inkar hi a lo buai chho /an a. An inkarah awm dun theih lohna hial a lo thlen phah a ni.

          'Lianchhiari leh Chawngfianga' thawnthuah pawh Lianchhiari leh Chawngfianga hi an inngainain, an inthlahlel em em /hin a. Lianchhiari hi lal fanu niin, Chawngfianga erawh hnamchawm tlangval mai mah ni se, Lianchhiari nu leh pa remtihnaa nupui pasal atana insawi rem an tum a. Nimahsela, Chawngfianga palaite hian Chawngfianga an itsik avangin thu dik lo tak tak hmangin Chawngfianga te chu an sawi /haih a. Khaw danga pem chhuah ngai hial khawpin an siam a. Hetianga palai sual takte avang hian Lianchhiari leh Chawngfianga chu an awm dun theih loh phah ta a ni.

          Nula tlangval inhmangaihna kawngah hian hmelma leh dotu tam tak an awm /hin a. A chang chuan chung hmelma te avang chuan thil /ha lo ber thlengin a tleng fo /hin a ni tih Mizo romantic tales a/ang hian a lang chiang hle a ni.

2.3. Rethei leh hausa inkar zau lutuk avangin.

          Hman ata tawh tun hnu thleng hian sum leh pai hausakna hian thil a tithei em em /hin a. Tin, mirethei leh hausa inkar zauh zia hi tunlai ai mahin hmanlai hunah khan a lo zau zawk emaw chu aw a tih theih bawk a ni. Hetianga rethei leh hausa inkar zauh avanga mi pahnih inhmangaih takte awm dun theih lohna Mizo romantic tales-a lo langte chu - 'Laltheri leh Chalthanga' thawnthu te, 'Thanghniangi leh Chalkunga' Thawnthu leh 'Dari leh Fiara' thawnthu a/angte hian a hmuh theih a ni.
Laltheri leh Chalthanga hi an induhin, an inngai em em a. Mahse, Laltheri hi Sailo lal fanu a ni a. Chutihlaiin, Chalthanga erawh hnamchawm tlangval mai a lo nih si avangin; Sailo lal fanu leh hnamchawm tlangval rethei ve tak awm dun chu Laltheri û leh naute chuan an remti lo va. Chuvang chuan Chakthanga thatin, Laltheri leh Chalthanga hi an awm dun theih loh phah a ni.

          'Thanghniangi leh Chalkunga' thawnthu-ah pawh Thanghniangi hi Khawnglung khaw lal khawnbawl fanu a ni a. Chutinrualin, Chalkunga erawh hmeithai fapa khaw daifema rethei taka khawsa ve mai mai an ni si a. Chu an inkar zau lutuk avang chuan Chalkunga tan chet lak ve ngaihna a awm lo va. Inhmangaih tak ni siin, retheihna leh hausakna chuan an pahnih inkarah ramri a kham phah a. Chalkunga hi mi hausa fa ve bawk lo ni sela chuan hlim taka awm dun nghal mai thei tur buaina leh harsatna tam tak an tawh phah a ni.

          Dari leh Fiara pawh hi nula leh tlangval inhmangaih tak an ni a. Mahse, Fiara hi hmeithai rethei tak fapa a nih avangin Dari nu leh pate chuan an fanu pasal atan hmeithai fa han neihtir mai chu an phal lo va. Heng thil avang hian Dari leh Fiara chu an awm dun theih loh phah bawk a ni.

          Hmanlai hunah khan mi neinung, khaw khat awm thei chhungkua, mite pawhina an awh nih khan an tan a pawimawh em em a. Khaw khata nula leh tlangval inhmangaih takte pawh a tu emaw zawk an retheih avanga hlim taka awm dun tura ngaih awm duh thei ta lo an awm nuk ang tih Mizo romantic tales a/ang hian a lang chiang hle a ni.

2.4. An pahnih inkar duhthlanna avangin.

           Nupui pasala inneih tawh hnu a ni emaw, nulat tlangval inngaihzawn lai emaw pawh ni se, induha la inhmangaih reng tho sia eng emaw an inkara thil thleng a awm avanga awm dun hlen thei ta lo Mizo romantic tales-ah hian hmuh tur a awm a. Chutiang thawnthu chu - 'Chertuala leh Dar/hiangi' thawnthu te, 'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthu leh '/uanpuii leh Chhawrtuineihlala' thawnthu te hi an ni.
Dar/hiangi leh Chartuala hi hun rei tak chhung an inneih hnuah pawh fa reng reng an nei thei lo va. Anni pahnih hi induhin, inngai hle mah se Chertuala hian fa a awm tlat si avangin inhmangaih tak chungin an pahnih inkar chu an chhu chat a. Kum tam liam hnuah an pahnih chuan intawng lehin la inhmangaih hle mah se, an insuih zawm lehna daltu a awm tlat tawh avangin awm dun leh chak tak chungin an in/hen hlen ta a ni.

          'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthuah pawh Tualvungi leh Zawlpala hi nupa inhmeh tak leh inngeih tak an ni a. Chutianga nupa hmel/ha tak chu Vai lalpa Phun/iha zin vei vakin a tawng fuh hlauh mai a. Phun/iha chuan Tualvungi chu hmel/ha a tih em avangin Zawlpala hnenah a nupui nge a farnu zawk tih a zawhna chu Zawlpala chuan a farnu angin a chhal a. Chutah Zawlpala chuan a inchhuanna avangin duh a thlang sual a. Chumi avang chuan nupa hmel/ha leh inhmangaih takte chu an inkar pawh /hen a nih phah a ni.
Tin, /uanpuii leh Chhawrtuineihlala pawh hi nupa nia an inneih tawh hnuah Neihlala nu-in /uanpuii a ngeih loh em avangin /uanpuii leh Neihlala chu an in/hathen phah hial a. A hnuah inchhirnate han awm ve bawk mah se, an awm dun thei tak tak ta lo a ni.

          Heng thawnthu a/ang hian nupui pasala innei zet tawh, mahse; eng emaw harsatna an inkara lo thleng avanga innei hlen thei ta lo an awm /hin a ni tih chiang takin a hriat thei a ni.

2.5. Thihna avanga awm dun theih lohna.

          Mizo romantic tales-a a changtunu leh changtupa awm dun theih lohna chhan lian tak pakhat chu thihna hi a ni. Chung thihna avanga awm dun theih lohna thawnthute chu - 'Chawngvungi leh Sawngkhara' thawnthu te, 'Dardini leh Duhmanga' thawnthu te, 'Tlingi leh Ngama' thawnthu te, 'Laltheri leh Chalthanga' thawnthu te, 'Awmholeri leh Hau/huama' thawnthu bakah 'Mêngtângi leh Liandanga' thawnthu te hi an ni.

          Heng Mizo romantic tales-a thihna avanga awm dun theih lohna lo langah hian nupui pasal atana inneih zet tawh hnua thihna avanga hlim tluan ta lo an awm a. Nupui pasal neih tawh hnua hlim tluan ta lo, thihna in a pawh /hen tak thawnthute chu - 'Chawngvungi leh Sawngkhara' thawnthu te, 'Dardini leh Duhmanga' thawnthu leh 'Tlingi leh Ngama' thawnthu te hi a ni a.

          Tin, nupui pasal atana la invuan lo, inngaihzawn laia inhmangaih tak pahninte inkara a tu emaw zawk thihna avanga awm dun theih lohna thawnthu a awm bawk a. Chung thawnthute chu -'Lalthei leh Chalthanga' thawnthu te, 'Awmholeri leh Hau/huama' thawnthu bakah 'Mêntângi leh Liandanga' thawnthute hi an ni.
Thihna hi eng hunah pawh mihringte  chunga thleng thei reng a ni a. Chu thihna nun rawng tak chuan û leh nua, nu leh pa, chhungkhat laina bakah tu emaw inhmangaih takte inkarah inrin loh laiin a lo thleng thut /hin a. Hetianga thihna a lo thlen tawh chuan tawrh thiam a harin, a na duh hle /hin. Chu thihna avanga in/enna chu a lungchhiatthlak em vak pawh chu a ni mahna, thihna avanga in/henna hi Mizo romantic tales-ah pawh hian hmuh tur a awm nual phah reng a ni.

2.6. Chhan dang hrang hrang vangin.

          Heng a chunga kan sawi lan bakah hian Mizo romantic tales-ah hian a changtute hi chhan dang hrang hrang avangin an awm dun loh phah fo /hin a. Chung chhan dang hrang hrang avanga an awm dun theih lohna chhana mawhpuh theih awmna thawnthute chu - 'Dar/hiangi leh Chertuala' thawnthu te, 'Tlingi leh Ngama' thawnthu te, 'Chawngmawii leh Hrangchhuana' thawnthu te, 'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthu bakah 'Lahniangi leh Thangzawra' thawnthu te hi an ni a. Mizo romantic tales-a chhan dang hrang hrang vanga an awm dun theih lohna te chu.

2.6.1. Fa neih theih loh avanga awm dun theih lohna.

          'Dar/hiangi leh Chertula' thawnthu-ah hian fa neih theih lohna avanga awm dun theih lohna a lang a. Dar/hiangi leh Chertuala hi nupa induh leh inhmangaih tak ni mah se, anni pahnih hian fa an nei thei lo va. Nupa ni ve si, chutianga fa han neih loh ngawt mai chu Chertuala hian a ngaingam lo va. Inthlahlel tak chung siin an inkar thu an tihtawp phah ta a ni.

2.6.2. Mithi tawh leh damlai la nih avanga awm dun theih lohna.

          'Tlingi leh Ngama' thawnthu-ah hetiang thil thleng hi a hmuh theih a ni. He thawnthu-ah hian anni pahnih hi nupa hlim tak ni mah se, Tlingi chuan Ngama chu a boral san hlauh mai a. Ngama chu lungleng taka a awm hnuin Tlingi awmna mithi khuaah a kal thei hluah mai a. Mahse, Ngama chu damlai a la nih tlat avangin awm dun thei an ni lo va. Chuvangin Ngama chuan Tlingi chu khawvel lamah a letsan leh ta a ni.

2.6.3. Lei do nei khua an nih avangin.

          Hetianga lei do nei khua neih avanga inhmangaih takte awm dun theih lohna hi 'Chawngmawii leh Hrangchhuana' thawnthu-ah a hmuh theih a ni. He thawnthuah hian Chawngmawi te khua leh Hrangchhuana te khua hi khaw inhal tak an ni a. Chuvang chuan he'ng mi pahnih inhmangiah takte hi a ruka an inhmuh a ngai phah fo a. Chutianga a ruk a rala che /hin ta na ná ná chu a lo rei deuh hnuah an che fuh reng thei lo va. Chuvang chuan an awm dun theih loh phah mai bakah an nunna hialin a chan phah ta a ni.

2.6.4. Chapona avanga awm dun theih lohna.

          Hetiang thawnthu hi Mizo romantic tales-a 'Tualvungi leh Zawlpala' thawnthu a/angin a hmuh theih a ni. He thawnthu-ah hian Tualvungi leh Zawlpala hi tlangval hmel/ha tak an ni a. Vawi khat Vai lalpa, Phun/iha zinin Tualvungi hi a hmu fuh hluah mai a. Nupui atana a duh em avangin Zawlpala hnenah a nupui nge a niha a farnu zawk tih a zawt a. Chutah Zawlpala chuan hmeichhe hmel/ha tak Tualvungi, nupui atana a nei chu a inchhuang a, a chapopui em avangin a nupui chu a farnu angin a chhal a. Chuta Zawlpala chapo-na avang chuan Tualvungi leh Zawlpala te chu an awm dun theih loh phah a ni.

2.6.5. Man leh mual inrem theih loh avanga awm dun theih lohna.

           'Lalhniangi leh Thangzawr' thawnthu-ah hetiang thil thleng hi a hmuh theih a ni. Lalhniangi leh Thangzawra hi naupan lai a/anga lo inngaina tawh an ni a. Nupui pasal nei rual an han nih chuan inneih zai an rel ve a. Mahse, Lalhniangi nu leh pate hian an fanu man atan silai a ngên tlat a. He an thil phut hi Thawngzawra pa-in a lo pe phal mai bik si lo va. Chuvang chuan Lalhniangi leh Thangzawra hi an awm dun theih loh phah ta hial reng a ni.

Tlipna.

          A chunga kan tarlang tak a/ang hian Mizo romantic tales-ah hian a changtute inhmangaihna thawnthu hi a tawpah lungchhiatthlak taka tawp a tam hle a ni tih a lang a. Hei hian hmanlai hunah khan inhmangaih tak takte inkarah hian harsatna tam tak a thleng /hin a ni tih a tarlang chiang hle a. Hetihrual hian, mihring nuna hmangaihna pawimawhzia a hriat theih bawk.

          Tin, Dinhmun inthlauhna hian mi pahnih inkara inhmangaihna lo piang chhuak tur a dang zawh lohzia bakah, he khawvelah hian inkawp tur renga duan an ni emaw tih mai tura pawn lam lan dan a/anga inhmeh sa em em an awm bawk a ni tih Mizo romantic tales a/ang hian a hriat theih a. He khawvelah hian mihring nun hi tluang takin a kal pur pur thei lo a ni tih te, lungngaihna phenah hlimna a awm a, hlimna phenah lungngaihna awm thei bawk a ni tih hi Mizovin hmangaihna thawnthu kan neih a/ang hian a zir chhuah theih bawk a ni.











Bibliography :
Dahrawka, P.S. Mizo Thawnthu, 4th ednt. Aizawl : Thankhumi. 1994.
Hrang/hiauva, Lalchungnunga. Mizo Chanchin. 2nd ednt. Aizawl : C. Chhuanvawra. 2011.
Lalruanga. Dr. Mizo Thawnthu Zirzauna. Aizawl : Zomi Book Agency. 2000.
Lalthanhliana, B. Pipu Zunleng. 2007.
Nuchhungi. Serkawn Graded Readers. Mizo Thawnthu. 2013.
Thanmawia, R.L. Mizo Hnahthlak Thawnthu Vol-II. Aizawl : Dindin Heaven. 2009.
Vanlallawma, C. Hmanlai hian mawm. Aizawl : Zamzo Publishing House. 2000.