Tuesday 29 May 2018

Ramthat Zai Leh Chalmar Zai


1. Thuhmahruai.



Mizo folk song hian Mizote nunah engtiang chiahin nge hna a thawh tih hi sawi fak a har hle a. A chhan chu, heng Mizo hla hlui kan tihte hi a lo dawng sawngtu azirin a pawimawhna leh a hlutna a danglam theih em vang a ni. Mizote hian folk song tam tak an nei a, chung zinah chuan Chalmar zai leh Ramthar zai hi a chhuak hnuhnung deuh an ni a. Amaherawhchu, heng zai pahnihte hian Mizo nuna danglamna a thlen dan erawh sawi thiam a har hle thung a ni.




Chalmar zai leh Ramthar zai a chhuah hi chuan Mizote sakhaw thar (kristiana) an hmelhriat tawh a. He sakhaw thar avang hian heng hla pahnihte pawh hi a lo pian chhuah phah reng a ni. Hetiang a nih avang hian Ramthar zai leh Chalmar zai hian Mizo nunah danglamna eng emaw a thlen lo thei lo va. Chu an danglamna thlen erawh chu a inang lo thei viau thug si a ni.



Ramthar zai hi Pathian fakna hla a nih rualin a hun laia kohhranho dona hmuh tur a awm tel tho a. Mahse, chu chuan Pathian rinna lamah pawi a khawih phak hran em em lo niin a ngaih theih a. Chalmar zai erawh hi chu Kohhranho dodalna a nih ang leh Pathian rinna lama rilru leh ngaihtuahna sawi nghing theih a nih avangin kal phung inanna tam tak an neih piah lamah, an danglamna lai tam tak a awm bawk a ni.



2. Ramthar Zai lo chhuah dan.
Ramthar Zai hi ram thar, Vanram ngaihna hla a ni tlangpui a. Kohhran inrelbawlna leh kohhran dan leh hraite deuhsawhna a awm bawk. Tlira pawlte chin chhuah a ni a, a hnuah khuangtuaha pawlten an chawi vul a. Sap hla thluk leh sap tihdan vel aia Mizo hnam nunphung chawi nung chunga Mizo hla thluk pangai kalphung zuia Pathian fak duh zawktu mi hrang hrangin an phuah belh zel a ni ber (Mizo Hla Hlui 588).



Ramthar zai hi James Dokhuma chuan 'Thiangzau' chinchhuah niin a sawi a, “An innghahna kum (1000) Lal ram leh Krista hova ram thar luah mai loh chu engmah nghah dang an nei tawh lo. Chu lal ram thar chu thu leh hlain an chawi kûr nguai nguai a…Chu an ram nghah ber awih nana an hlate pawh chu Ramthar Zai an tih phah hial reng a ni” (Zoram Tual\o Kohhran Chanchin, 32-33).



C. Chhuanvawra erawh chuan, “Ramthar zai hi a thu chu Tlanglam hla dang ang a inngaih lunglen thu chu a ni lo na a a ruangam hi Tlanglam zai ang chiaha lam kua, sawmpakhat, lam kua a nih ve vek avangin Tlanglam zai chhungkaw zingah telh ve chi niin a lang” tiin a sawi a. “Kristiante chen ve phak lohna ram thara cheng ang a an inchhal avangin Ramthar Zai an ti ta ni mai thei, Khuangtuaha pawl leh Thiangzauho phuah a ni deuh ber hlawm” (Hmanlai Leh Tunlai Mizo Hlate, 182) a ti ve bawk a.



Ramthar zaite hi kan sawi tak angin ram thar ngaih hla a ni deuh ber a, hei vang hi a ni mai thei, 'Ramthar Zai' tia hriat a lo ni ta a. Kum 2950 bawr vela phuah a ni a, a phuahtu bik pawh sawi a harsa hle a ni (Mizo Hun Hlui Hlate 232).



Ramthar zai hi 'Pen thum zai' emaw, 'Tual zai emaw an ti bawk. Hla thlûk sak nuam tak a ni a. Mizo suangtuahna leh ngaihtuahna hmanga Pathian fakna lam a ni ber. Hla thu mawi tak tak leh kristiante rinna puanchhuahna hla thu ṭha tak tak a awm. Sakhaw thar hla mah ni se a kalphung hi hla hlui ziarang a nih tlat avangin Mizo hla hlui zingah tleh a ni (Mizo Hla Hlui 588).



3. Chalmar zai lo chhuah dan.



Chalmar zai hi ṭhenkhat chuan thingpui zai an ti bawk a. Kum zabi sawmhnihna tir lama hla chhuak zinga mi a ni. Chalmara hi Cachar phaia thingpui huan pakhat hotu a ni a. Hetih lai hian he company thingpui siam hi an in lar hle a. Pathian thu awih hoten zû an bân a, thingpui an in nasa deuh va, chu chu Pathian thu la awih ve lo hoten an hmusit a, deuhsawhna hla an phuah ta a, chu hla hming atan chuan Chalmar zai an ti ta a ni (Mizo Hla Hlui 586).



Chalmar zai hi ziaka chhinchhiahna a tam lo hle a. A hunlai hian he zai hian hla an phuah tam vak lo a nih a rinawm a. Tunhnua Chalmar zai kan hmuh theih chin pawh hi hla sawm (10) chuah a ni. Chalmar zai hi kristiante phauh elna (satire) hla a nih avangin a hetih hunlai hian kristianna-in ram a la chak em em a. Chuvang chuan Chalmar zai hi duh angin a par chhuak zo ta lo a nih a rinawm.



4. Ramthar zai hla ziarang leh hawi zawng.



Ram thar zai hla ziarang leh hawi zawng hi a hla bu hming hian a hril thui hle a. A hlate hi an chen mekna khawvel ni lovin, ram lo la thleng tur ram thar an ngaihna a nih avangin he an ngaih dan leh ram thar ngaia an lunglenna an puanchhuahna hi he hlaa langsar tak chu a ni.



4.1. Ramthar zai hla ziaranga langsar tak chu lei lam aia van lam an ngaihna an puan chhuah hi a ni. A hla tam zawk han en hian hun lo la awm turin an suangtuahna leh rilru a hruai thui hle bawk. Chu an ngaihtuahna leh suangtuahna chu Mizo rilrem zawng thei tur ang berin an puang chhuak ṭhin a.



Chhandamtu kan lenna Zion-ah
Lei ram pela nun thara leng tawh hnu tan;
Lungduh inṭhen reng a awm tawh lo (Mizo Hla Hlui 596).



Kum leh thar kan tiama lei danin,
Pathian chhung leh lalram thar kan thlen hnu chuan;
A thar reng ni leh thla, kum zawng hi (596).



4.2. Ramthar zai hmanga Mizo hnam zia leh tihdan phung pho chhuah hi he hlain a tum pawimawh tak pakhat a ni a. Sapho tihdan kalsan a, Mizo tihdan phung zawm chunga Pathian fak hi a theih a ni tih he hla hian pho lang a tum bawk niin a lang.



Vangkhawpui tual nuam a zauvlaiah,
Kan hnam zaiin chhandamtu ka awi dawn e;
Ramlai zaleng zawg chu tel ve r'u (591).



Khawvel ram tinah a thang ngei ang,
Kan hnam zaiin chhandamtu kan lawm ta e;
Sual laka tlan chhuahte kan ni (592).



4.3. Ramthar zai ṭhenkhat hi ram hmangaihna hla (Patriotic song) lam hawi a awm bawk a. Heng hlaah te hian Zoram hmangaihna leh Zoram tana ṭhatna tur infuihna a rawn lang a ni.



Zoram digchhuak rawh a tlai hma hian,
Zaleng dangte'n lallai par an tlan laiin;
Vehbur khawn mual tin i hrut ngei ang (590).



Imanuela i sawm ang aw,
A tel lo chuan Zoram nalsawm a tluang lo'ng;
Maltin sawm lalpa a lo ni (590).



4.4. Ramthar zai ziaranga langsar tak pakhat chu he khawvel mawina, sum leh pai, ropuina leh finna aia Pathian a ropui zawk zia puanchhuahna a nihna hi a ni.



Tunah lei mi tana pawinawh ber,
Khawvel dan mawi sum leh pai ro thil aiin;
Lal isua rin hi a lo ni e(592).



Chutin lal thuthlung chu puang turin,
Khawvel finna thil lrh ropui zawng hi;
A tling lo, a tling lo, a tling thei lo (592).



Ramthar zaite hi Pathian hla ni mah se, inphuah elna (satire) lam hawi hmuh tur a awm bawk a. Hei hian Ramthar zaiin a huap zauzia leh a hawl kimzia chiang takin a tilang thei a ni.



A thlukah ringtu i buai em ni?
Engati nge Pathian ram thil thlawnpek hi;
Sual rim nam hiala i lo sawi le (588).



Thlangsappui zai vawr a lo ang dawn ta,
Kan hnam zaiin kan chawimawi ve tawh dawn e;
Israel naufa zaleng rual hian (590).



5. Chalmar zai hla ziarang leh hawi zawng.



Chalmar zai hi Mizo folk song zingah chuan a chhuak hnuhnung pawla mi tho a ni a. Amaherawhchu, Ramthar zai ai chuan a chhuak hmasa daih zawk. Chalmar zai hi a hla thuah hrim hrim pawh Ramthar zaite ai chuan a Mizo zawk bawk niin a lang.



5.l. Chalmar zai ziaranga langsar ber chu inphual elna hla (satire) a nihna hi a ni. He tih hun lai hian Mizoramah kristian an awm ve nual tawh a; mahse, kristian tam tak awmna karah kristian la ni ve lo tam tak an awm tho avangin, kristian la ni ve lote'n kristianho an hmuh hniamzia deuhsawh taka hlaa an puan chhuahna a ni.



Chalmar leh chalmar a dang mang e,
Keini chalmar dardawnkawnah a hawng e;
Tumse no lenga'n a fang del del (586).



Ṭinzu leh ṭinzu a dang mang e,
Nangni ṭinzu luarbawn thingpui hnahthel ro;
Tirhkoh meibula'n a dut kuwng kuang (586).



5.2. Chalmar zai zawng zawng kristiante deuhsawhna lam hawia phuah a ni vek lo va. A hla ṭhenkhat hi chu lengzem huanga khung theih a awm bawk a ni.



Tukin chhuahtlangah ka tawng si lo,
Engati nge lakdanga rolug lelte,
Ka di mual liam tur i lo dan loh?



A ṭhapin lunglen a bang chuang lo,
Chun leh zua hnehin chaltuai ka ngai e;
A thleiin lunglen i thlei dun ang.



5.3. Chalmar zaiah hian Pathian thu awih ho beihna bakah an lunglenna an phuan chhuahna hla inchhang hmuh tur a awm bawk a.



Chheih zai mawi rengin ka lung min len,
A kal ruai e ka zai vawngpui lenchawm ri;
A ṭhapin lunglen i ṭhap dun ang (586).



A ṭhapin lunglen a bang chuang lo,
Chun leh ka zua hnehin Chaltuai ka ngai che;
A thleiin lunglen i thlei dun ang (587).



6. Ramthar zai leh Chalmar zai khaikhinna.



Ramthar zai leh Chalmar zai hian inanna lai tam tak neih mah se, an danglamna tam tak a awm thei bawk a. Heng hla pahnihte hi Puma zai siper huanga mi ve ve an nih piah lamah tlar thum zai kan tih huanga khung theih ve ve an ni a. Tin, inphuah elna/intukna hla hmuh tur a awm ve vena hi a hla inlaichinna lai tiin a sawi theih bawk a ni.



Chalmar zai hla tum ber leh a khaikhawmtu ber chu kohhran beihna hla a nihna hi a ni a. Ramthar zai erawh chu kohhran beihna lam hawi hmuh tur awm ve bawk mah se, ram thar ngaihna hla a nih angin Pathiana an lunglenna leh an khawharna an puanchhuahna hi a hla khaikhawmtu lian ber a ni thung a ni. Hetiang a nih avang hian Chalmar zai hi chu intukna huanga dah mai a sual lo nia a lan laiin, Ramthar zai erawh hi chu Pathian fakna hla huanga khung theih a ni thung.



Ramthar zai aṭanga hmuh theih langsar tak pakhat chu Post Collonialism hi a ni a. A hla thluk leh a tlar tlan danah hla hlui ziarang hmang mah se, a hla thute erawh chu Post Collinialism huanga khung loh theih a ni lo va. Chutihrualin, Chalmar zai erawh chu a thluk, a hla tlar tlan dan leh an hla thu hmante hi a Mizo bik raih hian a hriat thung a ni.



7. Tlangkawmna.

Mizote nunah hian hla hi a pawimawh hle a. Hla avangin buaina nasa tak a chhuak a,
indona hialte a thleng ṭhin a ni.Chutiang nun, hla hlutna leh pawimawhna hrethiam nun neitute nunah chuan hla hi engtiang taka ropui nge a nih ang tih pawh hi sawi thiam har tak a ni reng
a ni. 



Mizote hian hla hi eng hunlai aṭanga an chin chhuah nge ni ang tih hi sawi theih ni lo mahse, hman aṭanga tun thlengin an nun kaihruai thei, an nuna bet tlat a ni tih erawh a chiang hle thung a ni.
Ramthar zai leh Chalmar zaite hi Mizo nihna puang chhuak thei hla ṭha tak an ni a. A hunlai boruak leh he hla chhuah hunlai vela Mizo nunphung hriatna atana thil ṭangkai tak a ni bawk. Tin, Ramthar zai leh Chalmar zai hi Puma zaiin nghawng a neih nasatzia tilangtu pawimawh tak an ni bawk a. Puma zai thluk ringa hla phuah thar a tamzia tilangtu an ni bawk a ni.

Mizorama kristianna a lo lut hian Mizote nunah danglamna tam tak a rawn thlen a.

Hmanlai aṭanga an lo chin ṭhan tawh an nuna thil pawimawh tak ni ṭhin zu in an bansan a. Chubakah, hla an phuah dan chenin danglamna a rawn thlen a. Mahse, Ramthar zai leh Chalmar zai hi chuan Mizo tih dan awmsa zui zelin, Mizo nihna dik tak a rawn puang chhuak leh a. Hei hi Mizote tan a hlu em em a ni.










Work Cited :

Chhuanvawra, C. Hman lai Leh Tunlai Mizo Hlate. Aizawl: JP Offset Printers. 2011.

Dokhuma, James. Zoram Tualṭo Kohran Chanchin. II Edition. 1997.

Lalthangliana, B. Mizo Hun Hlui Hlate. Aizawl: RTM Press. 1998.

Thanmawia, R.L. Mizo Hla Hlui. Aizawl: Gilzom Offset. 2012.